O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

9.2. Ma’lumotlar to‘plamini himoyalash choralari.
Dasturiy ta’minot xatolaridan himoyalash
Dasturiy ta’minotning chalalik riskini kamaytirish uchun mod-
elli ta’minot usulidan foydalaniladi. Kompyuter vositalaridan foy-
dalanish va qo‘lda hisob-kitob qilish asosidagi savdo jarayoni mod-
eli ishlab chiqilgan. Model quyidagi asosiy quyi tizimlarni qamrab 
oladi:
– kliring tashkiloti bilan ishlar;
– savdo qatnashchilarining savdo hisobraqamlar mazmuni 
haqidagi axborot o‘rnatish va o‘zgartirish;
– risklarni boshqarish:
– savdo qatnashchisining buyurtma kiritishi va uni tahrir qilishi;
– savdo qatnashchilari pozitsiyalarining o‘zgarishini hisobga 
olis h bo‘yicha harakatlar;
– market-maykerlar va mutaxassislarning ishlari;
– savdo qatnashchisining masofadan ishlash modeli.
Dasturiy vositalar operatorlari xatosidan himoyalash. Birja-
da foydalaniladigan amaliy dasturiy ta’minot ichki qarama-qarshi 
ma’lumotlar kiritishga imkon bermaydi. Barcha axborotlarni kiri-

---

84
tish alohida topshiriqlar bilan rasmiylashtirilishi lozim. Topshiriqni 
kiritishda birja kompyuter tizimi avtomatik ravishda uning ichki 
ziddiyatsizligini tekshiradi. Ziddiyatlar aniqlangan holatda top-
shiriq kiritilmaydi va foydalanuvchi yuzaga kelgan muammodan 
xabardor qilinadi. Foydalanuvchining xatolaridan himoyalash bi-
rinchi darajasi bevosita birja kompyuter tizimiga kiritiladi. Kiri-
tiladigan har bir topshiriq uchun uni bajarishga alohida buyruq 
mavjud. Topshiriqni bajarishda birja kompyuter tizimi avtomatik 
ravishda bunday operatsiyaning mumkinligini tekshiradi (masalan, 
deponentlangan qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha sotuvga buyurtma 
berishda tizim avtomatik ravishda bu qimmatli qog‘ozlarning de-
pozitariyda mavjudlgini tekshiradi va «sotuvga qog‘ozlar» registri-
dan «buyurtmaga qo‘yilgan qog‘ozlar» registriga provodka o‘tka-
zadi.