O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi o`rta maxsus kasb-hunar ta`limi markazi
Download 0.88 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- II. Qurilmaning tuzilishi va ishlashi
- III. Ishni bajarish tartibi
- III. Ishni bajarish tartibi Ishni bajarish uchun elektr sxema.
- 1-topshiriq. Noma`lum sig’imli kondensator sig’imini aniklash.
- 2-topshiriq. Parallel va ketma-ket ulangan sig’mi noma`lum kondensatorlar sig’mini
12 Laboratoriya ishi №5. Mavzu: Yung modulini aniqlash. Ishning maqsadi: Guk qonunini o'rganish.
1.
2.
Shtangensirkul yoki millimetrli metall chizgich. 3.
Shtativ. 4.
Uzunligi 30-40 sm bo'lgan rezina tasma va sh.k. yordamchi aslahalar.
Mazkur qurilma shtativ, ilgak, rezina tasma, millimetrli metall chizgich va sh.k.lardan tashkil topgan.qurilmaning sxematik tasviri 2-rasmda keltirilgan.
2-rasm. Ish qurilmasining sxematik tasviri: a) Chizgichga rezina tasmani o'rash usuli: b) Rezina tasmani maxsus g'o'lachaga o'rash usuli: v) Miniidishchaga yuk solish yo'li bilan rezina tasmaning cho'zilishini o'rganish usuli. Qurilmaning ishlatish uchun oddiy chizgich olinadi va unga rezina tasma zich qilib o'raladi. Keyin chizgichga o'ralgan rezina tasmaning eni (A) o'lchanadi. Xuddi shunday, g'o'laga ustma-ust o'ralgan rezina tasmaning qalinligi ham chizg'ich yordamida o'lchanadi. Ingichka rezina namunalardan ishni bajarishda qo'llanilganda, unga bog'langan maxsus qutichaga toshlar solinadi. Har xil og'irlikdagi toshlarni qutichaga solib, ingichka rezina tasmaning cho'zilishi topiladi. III. Ishni bajarish tartibi 1.
Laboratoriya ishining yo'riqnomasini o'qib o'rganing va o'qituvchining savollariga javob berib, ishni bajarishga ruxsat oling. 2.
3.
Variant bo'yicha berilgan rezina namunaning o'lchamlarini aniqlang. To'g'ri to'rtburchakli rezina tasma o'lchamlarini2-rasmda ko'rsatilgandek aniqlang. Buning uchunnamunaning qalinligi b=B N va enini a=A N dan aniqlang. 4.
boshlang'ich va
oxirgi holatlarini tayanchdagi chizg'ichda belgilab,uzunliklarini aniqlang. Topilgan natijalardan l ni aniqlang. Natijalarni quyidagi jadvalga kiriting. 13 № Namunaning boshlang'ich uzunligi, l 0
Namunani Qalinligi va eni. a, b (m) Yuklar massalari m (kg)
Namunaning yuk osilgan dan keyingi uzunligi. l (m)
0 (m)
S=ab (m 2 ) E (Pa) 1
2
3
5.
Natijalar asosida va E ni hisoblab toping. 6.
O'lchashlarning absolyut vanisbiy xatoliklarini natijalar asosida toping. 7.
Ishdan xulosa chiqaring. V. Nazorat savollari 1. Guk qonuni nimani o’rganadi va qanday ta’riflanadi? 2. Elastik va plastik deformasiya deb nimaga aytiladi? 3. Elastiklik moduli nima? Uning fizik ma’nosini tushuntiring. 4. Nisbiy uzayish qanday topiladi? 5. Bikrlik nima va to’sinlarning bikrligi qanday aniqlanadi? HULOSA_
14 Laboratoriya ishi № 6 Mavzu: Kondensatorni ketma-ket va parallel ulash. Ishning maqsadi: 1. Elektr sig’imi va uning turlarini o’rganish. 2.Sig’imi noma`lui bo’lgan kondensatorning elektr sig’imini aniqlashni o’rganish.
1.
Noma`lum sig’imli kondensatorlar to’plami. 2.
Sig’imi aniq bo’lgan kondensator (0,5; 1;2 mkF). 3.
Avometr yoki shkalasi 100 mikroamperlik o’zgarmas tok ampermetri. 4.
O’zgarmas tok manbai (akkumulyator batareyasi yoki quruq element). 5.
Neytral (uch qutbli) kontaktli elektr kalit. 6.
Ulash simlari va boshqa yordamchi aslahalar. II. Qurilmaning tuzilishi va ishlashi Qurilma galvanometr, ma`lum va noma`lum sig’imli kondensatorlar to’plami, o’zgarmas tok manbai, uch qutbli elektr kalitlar, o’zgarmas tok voltmetridan tuzilgan. Qurilmani ishga tushirish uchun uni o’zgarmas tok manbaiga ulanadi. Shundan so’ng tok manbaiga sig’imi ma`lum kondensator voltmetr bilan parallel qo’shiladi va eng katta zaryad to’plagandan so’ng, voltmetr uziladi va uning o’rniga galvanometr ulanadi. Zaryadning sakrab kamayishi o’lchov asbobi shkalasi bo’yicha kuzatiladi va shkalaning har bir bo’linmasining qiymati topiladi. Shundan keyin noma`lum sig’imli kondensator zanjirga ulanadi va o’lchov asbobi shkalasidan bo’linma qiymati topiladi va
1 2 ifodadan foydalanib o’rganilayotgan kondensator sig’imi H isoblab
topiladi. Tajriba bir necha marta o’tkaziladi. III. Ishni bajarish tartibi Ishni bajarish uchun elektr sxema. 1. Laboratoriya ishining yo’riqnomasini o’qib o’rganing va ishga kerakli asboblarni taxtlang. qituvchi savollariga javob berib, ishni bajarishga ruxsat oling.
2. Sxemani yig’ing
va o’qituvchiga tekshirtiring. E s l a t m a. Ayrim kondensatorlar noto’g’ri ishlatilsa, ular portlaydi! Ehtiyot bo’ling! 3. Kondensatorni zaryadlang, buning uchun kalit K 1 yordamida zanjirni qisqa muddatga tok manbaiga ulang. So’ngra galvanometr miliga qarab, shu kalitni tez harakatlantirib, zanjirdagi galvanometrga ulang va shkaladan milning maksimal og’ishini bilib oling, bunda iloji boricha bo’linmaning undan bir ulushlarini ham chamalab hisoblang. Galvanometr milining ko’rsatishini aniqroq bilib olish maqsadida tajribani bir necha marta takrorlang va kproportsionallik koeffitsiyentini hisoblang. 15 3. Bu tajribani boshqacha sig’imli kondensator bilan bajaring va olingan natija asosida k ning o’rtacha qiymatini hisoblang. O’lchash va hisoblash natijalarini quyidagi jadvalga kiriting. O’lchash tartibi Sig’imlar ±∆C
Nisbiy xatolik, %
1 C 2 C 3 C x1 C x2 C x3 1
2
3
4. Elektr zanjirga sig’imi noma`lum bo’lgan C x kondensatorni kalit K 2 yordamida ulab zaryadlang, so’ngra shu kalit orqali kondensatorni galvanometrga ulang va uning milini nechta bo’linmaga og’ishini
aniqdang hamda k proportsionallik koeffitsiyentini bilgan holda C x ni hisoblang. 2-topshiriq. Parallel va ketma-ket ulangan sig’mi noma`lum kondensatorlar sig’mini aniqlash. 6.
Sig’imlari ma`lum bo’lgan 2 ta kondensatorni zanjirga avval parallel qilib, keyin ketma-ket ulang va ularning sig’imlarini yuqorida bayon etilgan usul bilan aniqlang. 7.
Kondensatorlarning parallel va ketma-ket ulangandagi umumiy sig’mi
ma`lum bo’lgan formulalardan foydalanib hisoblang va natijalarni tajribalarda olingan natijalar bilan solishtiring hamda quyidagi jadvalga natijalarni kiriting. O’lchash tartibi
Sig’imlar ±∆C k-ket
±∆C par
Nisbiy xatolik, % C 1 C 2 C k-ket C parallel C k-ket
par
1
2
3
1.
tanlash kerak? 2.
Kondensator deb qanday elektr asbobiga aytiladi va uning qanday turlari mavjud?
3.
Kondensator sig’mi formulasini yozing va uni tushuntiring. 4.
5.
Elektrolitli kondensator slyudali yoki sopolli kondensatordan nimasi bilan farq qiladi?
HULOSA_
16
17 Laboratoriya ishi № 7 Mavzu: O'tkazgichning solishtirma qarshiligini o'lchash.
1.
2. O'tkazgich qarshiligining materialning uzunligiga, ko'ndalang kesim yuziga bog'liqligini o'rganish.
1. O'zgarmas elektr tok manbai. 2.
3.
O'rganilayotgan o'tkazgich namunalari va boshqa yordamchi aslahalar. II. Qurilmaning tuzilishi va ishlashi
Qurilmaning asosini voltmetr va ampermetr tashkil etadi. O'zgarmas tok manbai sifatida istalgan past kuchlanishli o'zgarmas tok bera oladigan elektr asboblaridan foydalanish mumkin.
O'rganiladigan o'tkazgichlar sifatida maxsus o'tkazgichlar namunalaridan yoki istalgan 0,5-1m uzunlikdagi metall yoki ularning qotishmalaridan tayyorlangan simlarni olish mumkin. Ish qurilmasining sxemasi 1-rasmda keltirilgan. Qurilmani ishga tushirish uchun K kalit ulanadi. Shunda R qarshilikli o’tkazgichdan tok o’tishi natijasida unda tok sarfi bo’ladi. Bu tokning kattaligini ampermetr ko’rsatadi. Tatmoqdagi ishchi kuchlanishni volt’metr ko’rsatadi. Bu qiymatlarni o’lchab hamda boshqa kattaliklar asosida o’rganilayotgan o’tkazgichning solishtirma qarshiligini hisoblab topish mumkin.
1.
Laboratoriya ishining yo’riqnomasini o’qib o’rganing. 2.
O’tkazgichning uzunligini va diametrini chizg’ich va mikrimetr bilan o’lchang. 3.
Tanlangan uzunlik va diametrdagi o’tkazgichni maxsus qisqichlar oralig’iga mustahkam ulang. 4.
oralig’idagi kuchlanishni o’lchang. 5.
Tajribada aniqlangan qiymatlardan foydalanib,o’tkazgichning colishtirma qarshiligini hisoblab toping, 6.
7.
U, d,I, l kattaliklarni o’lchashdagi maksimal absolyut va nisbiy xatoliklarni hisoblab toping. 8.
O’tkazgich solishtirma qarshiligining o’lchash natijasini ....%
, ' E r o
ko’rinishda yozing. 9.
Adabiyotlarda keltirilgan jadvallardagi aniq qiymatlar bilan tajribada topilgan natijalarni taqqoslab, o’lchash o’tkazilgan namuna materialini aniqlang. 10.
Topilgan natijalarni quyidagi jadvalga kiriting.
18 № d
(m) L (m) I (A)
U (V)
(om·m) r o'
r o' % 100 ' ' r o r o 1
2
3
V. Nazorat savollari 1.
O’tkazgichning solishtirma qarshligi deb nimaga aytiladi? 2.
Nima sababdan hamma O’tkazgichlarning solishtirma qarshiligi bir xil bo’lmaydi? 3.
o’tkazgichlardan tayyorlanadi? 4.
Nima uchun elektr tokini masofaga uzatishda solishtirma qarshiligi juda kichik bo’lgan o’tkazgichlardan foydalaniladi? 5.
Download 0.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling