O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Nazorat savollari:

1. 
   Aromatik uglevodorodlar deb, qanday birikmalarga aytiladi. Benzol va uning gomologlariga qisqacha kimyoviy tavsif bering.
   
2. 
   Benzol va uning gomologlarini olish usullarini yozing.
   
3. 
   Benzol va uning gomologlarini kimyoviy xosslarini yozing.
   
4. 
   Irinbosarlar turlarini yozib, ularning yinaltirish sabablarini tushuntiring.
   
5. 
   Mezomer va induktsion ta’sirning sabablari nima.
   
6. 
   Aromatik elektrofil almashinish alifatik nukleofil (SN1) almashinishidan qanday farq qiladi.
   
7. 
   Nitrat kislota eritmasida nitroniy kationi hosil bilish mexanizmini taklif eting.
   
8. 
   Benzolni alyuminiy bromid ishtirokida xlorlanishida nima uchun brombenzol hosil bilmaydi.
   
9. 
   Benzoldan Fridel’-Krafts reaktsiyasi bo’yicha ikilamchi-butilbenzol olish reaktsiyasini yozing, mexanizmini tushuntiring.
   
10. 
    Benzolsul’fokislota olish reaktsiyasi nima uchun qaytar.
    

Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.17-19, 212-217.
   
2. 
   A.Terney Sovremennaya Organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1981. T.1. S.559-640.
   
3. 
   Dj. MarCH Organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1987. T.2. S.304-407.
   
4. 
   K.N.Axmedov, h.Y.Yildoshev Organik kimyo usullari. 2 qism. T.: «Universitet». 1993. 3-22.
   

Ma’ruza № 31. Aromatik galoidbirikmalar
Aromatik uglevodorodlarni, aromatik shalqada elektronodonor va elektronoaktseptor irinbosar tutgan birikmalarni galogenlash. Aromatik uglevodorodlarni yon zanjiriga galogenlash. Reaktsiya mexanizmlari.
Aromatik uglevodorodlarni nitrolash. Nitrolovchi agentlar. Nitrolash reaktsiyasining sharoiti va mexanizmi
Benzol va uning gomologlarini xlorlash va bromlash oson. Bu reaktsiyalar odatda katalizatorlar FeCl₃, AlCl₃, ZnCl₂ ishtirokida amalga oshadi. Katalizatorlar galoid bilan kompleks hosil qiladi:
Sl-Cl + FeCl₃  Cl⁺[FeCL₄]^-

Benzol va uning gomologlarini yod bilan reaktsiyasi maxsus sharoitdagina amalga oshadi bunga sabab yod atomining elektronga moyilligi xlor va bromnikidan Qo’shimchaligidadir. M-n, benzolni yod bilan reaktsiyasini oksidlovchilar (HJO₃, HNO₃+H₂SO₄, H₂O₂) ishtirokida amalga oshirish mumkin. Bunda oksidlovchi yodni yod kationiga J⁺ aylantiradi:

Ftoraromatik birikma olish uchun quyidagi usuldan foydalaniladi:

Galogenlash reaktsiyasini bug’ fazada olib borilsa, shalqaning yon zanjirini galoidlash mumkin:

Oxirgi reaktsiyaga xlormetillash deb ataladi.