O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi

1.3. Turli xildagi jigar patologiyalarida (toksik gepatitda) mitoxondrial 
funksiyalarning о„zgarishi. 
1.4. Hujayra zararlanishi mexanizmlari. 
1.4.1. 
Hujayra 
energiya 
ta‟minotining toksik zararlanish 
mexanizmlari.
1.4.2. Hujayra ichki kalsiy gomeastazining buzilishi.
2-BOB. MATERIAL VA METODLAR. 
2.1. Mitoxondriyalarni ajratib olish. 
2.2. Oqsil miqdorini aniqlash. 
2.3. Mitoxondriya ichki membranasi о„tkazuvchanligining о„zgarishini 
aniqlash.
 
2.4. Mitoxondriyalar ichki membranasining turli kationlar uchun 
о„tkazuvchanligining о„zgarishini aniqlash. 
2.5. Mitoxondriyalarda Ca
2+
 transport tezligini aniqlash. 
2.6. Lipidlarni perekisli oksidlanish induksiyasi va malon dialdegidining 
hosil bо„lishini о„rganish. 
2.7. Eksperimental toksik gepatit modulini hosil qilish shartlari. 
3-BOB. NATIJALAR VA ULARNING TAHLILI. 
3.1. Toksik gepatitda jigar mitoxondriyalari membranasi fiziologik 
holatining o„zgarishi. 
3.2. Geliotrinli toksik gepatitda kalamush jigari antioksidant himoya 
tizimi va LPO ning buzilishiga neoselenning ijobiy ta‟sirlarini o„rganish. 
3.3 Surunkali toksik gepatitda kalamush jigari mitoxondriyalarining. 
oksidlanishli fosforlanishining buzilishini neoselen yordamida korreksiyalash. 
XULOSA. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО„YXATI. 
 

---

3 
KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi. Odam va hayvonlar hujayralari faoliyati, ularda 
modda va energiya almashinuvi jarayonlarining boshqarilishida, hujayra ichki 
signalizatsiyalarining uzatilishida va hujayrada turli xildagi patologik holatlarning 
kelib chiqishida asosiy rolni mitoxondriya (Mx) lar о‗ynaydi. Xususan, bu 
jarayonlarning yuzaga kelishida Mx larning ichki membranasidagi SsA–sezgir 
poralar holatining о‗zgarishi asosiy sabab bо‗lishi mumkin. Hozirgi vaqtda 
adabiyot manbalarida keltirilishicha, Сa
2+
-ga bog‗liq siklosporinA-sezgir poralar 
hayvon hujayralari funksiyalarini, kо‗pgina metabolitik jarayonlarning 
boshqarilishida hamda hujayraichki Са
2+
-signalizatsiyalarining uzatilishida asosiy 
о‗rin egallaydi [He, Lemasters, 2002; Salvi et al., 2005].
Hujayraning normal faoliyati uchun hujayra ichki Ca
2+
signalizatsiyasi va 
Ca
2+
ionlari chiqishini boshqarib turishda Mx lar muhim ahamiyatga ega 
hisoblanadi. SsA-sezgir pora megakanal hisoblanib, turli xildagi jigar 
patologiyalarida ushbu pora yuqori о‗tkazuvchanlik holatiga о‗tadi. Tо‗plangan 
ma‘lumotlarga qaraganda, SsA-sezgir poraning ochiq holatga о‗tishi turli xildagi 
hujayra о‗limi (apoptoz va nekroz) ni rivojlanishiga olib keladi.
Olimlar tomonidan uzoq yillik ilmiy tadqiqot natijalari asosida shunday 
xulosaga kelindiki, mitoxondriya va uning ichki membranasida joylashgan SsA-
sezgir poralar kо‗pgina biologik va farmakologik faol moddalar hamda patogenlar 
uchun ta‘sir markazi bо‗lib xizmat qiladi [Камбурова, 2001; Салиходжаева и др., 
2002; Fiore et al., 2004; Чўлиев, 2007]. Shu sababli dunyoning kо‗pgina ilmiy 
laboratoriyalarida Са
2+
-ga bog‗liq siklosporinA-sezgir poralarning funksional 
holatini hamda Са
2+
-ga bog‗liq hujayraviy jarayonlarni biologik faol moddalar 
yordamida boshqarish mexanizmlarini aniqlash borasida keng miqyosda tadqiqot 
ishlari olib borilmoqda [Salvi et al., 2003; Балтина и др., 1992; Толстиков и др., 
1997; Abramov et al., 2001; Бескина, 2002; Косимбетов., 2006; Чо‗лиев, 2007]. 

---

4 
Adabiyotlarda keltirilgan ma‘lumotlarga ko‗ra, mitoxondriyalardagi SsA-
sezgir poralar ishini boshqarish va uning holatini o‗zgartirish o‗simliklardan ajratib 
olinayotgan ayrim biologik aktiv moddalar yordamida amalga oshirish mumkin.
Ma‘lum bo‘lishicha, hozirgi vaqtda insonlar orasida turli zaharli 
moddalardan zaharlanish hollari uchrab turadi. Bunday zaharli moddalar toifasiga 
pestisidlarni, gerbisidlarni, zaharli chiqindilar va boshqa turli xildagi kimyoviy 
moddalarni kiritish mumkin. Bunday moddalar bilan o‗tkir yoki surunkali 
zaharlanish holatlarida jigar zararlanib, toksik gepatit yuzaga keladi. 
Uzoq yillik olib borilgan tadqiqotlarda ta‘kidlanishicha, toksik gepatit jigar 
hujayralari metabolizmi va Mx funksional parametrlarini buzilishiga olib keladi, 
ya‘ni Mx larning nafas olish va oksidlanishli fosforlanish jarayoni buzilishi, nafas 
zanjiri orqali elektronlar tashilishining pasayishi, Mx Са
2+
pulining bo‗shab qolishi 
kabi jarayonlar yuzaga keladi. Patologik holatlarda Mx membranalari SsA-sezgir 
poralarida yuzaga keladigan o‗zgarishlarning mexanizmlari to‗liq o‗rganilmagan, 
bu esa o‗z navbatida bu boradagi tadqiqotlarni davom ettirishni talab etadi.