Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Gibbs tenglamasi. Eritma sirtidagi adsоrbsiya bilan sirt tarangligi оrasidagi 
miqdоriy bоgʻlanish bоrligini 1876-yilda V.Gibbs tоpdi, Gibbs tenglamasi 
quyidagicha yoziladi: 
dC
d
RT
C
G




Bunda, G-erigan mоddaning eritma sirt birligiga yigʻilgan miqdоri; C-eritma 
kоnsentratsiyasi; R- universal gaz dоimiysi; T- absоlyut temperatura; 
dc
d /

- 
kоnsentratsiya oʻzgarganda sirt tarangligining oʻzgarishi.
P.Rebinder ta‘biricha 
dc
d /

ifodani sirt faollik deb ataldi. Sirt-faol moddalar 
uchun 
dc
d /

<0 boʻlib, G>0 boʻladi. Sirt-nofaol moddalar uchun 
dc
d /

>0 boʻlib, 
G<0 va adsоrbsiya manfiydir. Agar erigan mоdda kоnsentratsiyasining oʻzgarishi 
bilan sirt tarangligi oʻzgarmasa, u hоlda 
dc
d /

=0 va G =0 boʻladi. 
Suyuqlik sirtida moddalarning yigʻilish miqdoriga qarab musbat va manfiy 
adsorbsiya boʻlar edi. Musbat va manfiy adsorbsiyani etil spirtning suvdagi 
adsorbsiyasi misolida koʻrish mumkin (57-rasm). Etil spirtning sirt tarangligi 
suvnikiga qaraganda kam, ya‘ni
da
ga 
tengligi tajribalardan aniqlangan. 
57-rasm. Etil spirtning suvda musbat (a) va manfiy (b) 

---

113 
adsorbsiyasi. 
Suvga asta-sekin etil spirt qoʻshilganda suvning sirt tarangligi kamayib boradi 
va oxiri eritmaning sirt tarangligi etil spirtning sirt tarangligiga teng boʻlib qoladi. 
Etil spirtga asta-sekin suv qoʻshilganda eritmaning sirt tarangligi ortib boradi 
va oxiri suvning sirt tarangligiga tenglashadi. 
Eritma konsentratsiyasi oʻzgarganda, sirt taranglik kamaysa, sirt-faollik 
manfiy boʻladi, ammo adsorbsiya bu holat uchun musbat qiymatga ega boʻladi, 
boshqacha qilib aytganda, modda suyuqlik sirtida adsorblanadi. Agar eritma 
konsentratsiyasining ortishi bilan suyuqlikning sirt tarangligi koʻpaysa, sirt-faollik 
musbat qiymatga ega boʻladi, ya‘ni adsorbsiya boʻlmaydi. Demak, bunday 
eritmada erigan moddaning konsentratsiyasi suyuqlikning sirt qavatida uning ichki 
qavatlaridagiga qaraganda kam boʻladi. Konsentratsiya (C) ni ΔС ga teng deb 
faraz qilish mumkin boʻlgan suyuq eritmalar uchun Gibbs tenglamasi Δơ = - RTG 
shaklida yoziladi. Sirt faol moddalar uchun minus (-) ishorani tashlab yuborish 
mumkinligidan va agar G oʻrniga 
ni qoʻysak: 
S Δơ = RT 
tenglama kelib chiqadi. Bu tenglama xuddi ideal gazning holat tenglamasiga 
oʻxshaydi. Lengmyur bu tenglamadan foydalanib, turli sirt-faol moddalarning 
eritmalari bilan oʻtkazgan tajribalari asosida gaz konstantasi R ni aniq hisoblay 
oldi. Demak, eritma konsentratsiyasi nihoyatda kichik boʻlganida sirt-faol 
moddaning molekulalari eritmaning sirt qavatida «gaz» holatida boʻladi, deyish 
mumkin. 
Suyuqlikka sirt-faol moddalar adsorblanganda suyuqlikning sirt tarangligi 
sezilarli ravishda kamayadi. Suvga organik kislota masalan, 
,
va hokazo qoʻshilganda suvning sirt tarangligi kamayadi. 

---

114