Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Tayanch tushuncha va iboralar 
 Kristall sirt va eritma oʻrtasida qoʻsh elektr qavat hosil boʻlishi, potensial aniqlovchi 
ionlar, Gеlmgоls vа Pеrrеn nazariyalari, Gеlmgоls vа Pеrrеn qoʻsh elеktr qаvаtining 
tuzilish sxеmаsi, Gui vа Chеpmеn nаzаriyasi, Gui va Chepmen qoʻsh elektr qavatining 
tuzilish sxemasi, Shtern nazariyasi, Shternning qoʻsh elektr qavatining tuzilish sxemasi, 
qoʻsh elektr qavat tuzilishining hozirgi zamon nazariyalari, termodinamik potensial, 
elektrokinetik potensial. 
 
13-§. KOLLOID ZARRACHALARNING TUZILISHI HAQIDAGI

---

147 
MITSELLYAR NAZARIYA. KOLLOID ERITMALARNING ELEKTR 
OʻTKAZUVCHANLIGI. 
13.1‒§. Kolloid zarrachalarning tuzilishi haqidagi mitsellyar nazariya. 
Mitsella yadrolarining tuzilishi. Har qanday kоllоid sistema, shuningdek, 
gidrоzol ham dispers faza va dispersiоn muhitdan tashkil tоpadi. Gidrоzollarda 
dispersiоn muhit suv, dispers faza esa mitsellalar deb ataluvchi kоllоid 
disperslikdagi qattiq zarrachalardir.
Kolloid zarracha kolloid dispers holatdagi oz eriydigan modda-agregatdan 
iborat boʻlib, bunga potensial yaratuvchi ionlar yopishib yadroni hosil qiladi. 
Elektrolit ionlari zolni barqaror qilib turadi, shuning uchun ham bu elektrolit ionli 
stabilizator deb ataladi. Demak, kolloid zarracha atrofida ionlar adsorblangan 
murakkab sistemadan iboratdir. Zarracha agregati yoki yadro yuzlab va minglarcha 
atom, ion yoki molekulalardan iborat neytral kristall tuzilishdagi modda boʻlib, uni 
ionlar qurshab turadi. 
Yadro adsorblangan ionlar bilan birgalikda granula deb ataladi. Bu zarracha, 
ya‘ni granula ma‘lum zaryadga ega boʻlgani uchun uning atrofiga qarama-qarshi 
zaryadli ionlar yigʻiladi, granula har doim ma‘lum zaryadga ega boʻladi. Granula 
va uning atrofidagi qarshi ionlardan iborat sistema mitsella deb ataladi va u 
elektroneytral boʻladi. Mitsellani qurshab olgan suyuqlik intermitsellyar suyuqlik 
deyiladi. 
Rossiya olimlaridan A.Dumanskiy, K.Peskov, S.Lipatov, A.Frumkin va chet 
el olimlari Fayans, Kroyt va boshqalar qoʻsh elektr qavat haqidagi ta‘limot asosida 
kolloid zarrachalarning mitsellyar tuzilishi nazariyasini yaratdilar. Bu nazariya 
faqatgina liofob (gidrofob) zollargagina taaluqli hisoblanadi. 
Har qanday liofob kolloid eritma ikki qismdan iborat: mitsella va 
intermitsellyar suyuqlik. Mitsellalar alohida kolloid zarrachalar boʻlib, ular zolning 
dispers fazasini tashkil etadi. Intermitsellyar suyuqlik esa zolning dispers muhiti 
boʻlib, u faqat erituvchigina boʻlmasdan, unda erigan va mitsella tarkibiga 
kirmaydigan boshqa moddalar (elektrolitlar va noelektrolitlar) ni ham oʻz ichiga 
oladi. 

---

148 
Mitsella tarkibiga kristall strukturali yoki amorf tuzilishli yuz minglab va 
millionlab molekula yoki atomlardan iborat yadro, solvatlangan ionlardan iborat 
qoʻsh elektr qavat va qarshi ionlardan iborat diffuziya qavatlari kiradi. Shunday 
qilib, yadro qoʻsh elektr qavat bilan birga mitsella deb ataluvchi kolloid zarrachani 
tashkil qiladi. 
Mitsella elektr maydonida boʻlmaganida elektroneytraldir. Tashqi elektr 
maydoni ta‘sirida mitsella adsorbsion va diffuziya qavatlari chegarasidan ajraladi. 
Mitsellaning yadrosi adsorbsion qavat bilan birgalikda granula hisoblanib, biror 
elektrod tomonga harakatlanadi. Diffuzion qavatdagi qarshi ionlar boshqa elektrod 
tomonga harakat qiladi. Ayni zolning olinish reaksiyasida ishtirok etuvchi 
elektrolit ionlari yoki kolloid eritmadagi har qanday boshqa elektrolit ionlari qarshi 
ionlar boʻla oladi. 
Kolloid zarrachaga zaryad beruvchi va kolloid sistemani barqaror qiluvchi 
elektrolit ionli-stabilizator hisoblanib, bunday elektrolit qoʻsh elektr qavat hosil 
qiluvchi ionlarni beradi. Yuqorida aytilgan fikrlarni sxema tarzida quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
Granula, ya‘ni kolloid zarracha = yadro + adsorbsion qavat 
Mitsella = granula + qarama-qarshi zaryadli ionlar 
Zol = mitsella + intermitsellyar suyuqlik 
yoki 
Bular hammasi qoʻshilib zolni tashkil etadi.
Misol uchun AgI zolining 
tuzilishini koʻramiz (75-rasm).

---

149 
a)
{
}
b)
{
}