Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

75-rasm. AgI mitsellasining tuzilish sxemasi. 
Bu zol kimyoviy yoʻl bilan quyidagicha olinadi. 
Reaksiya uchun olingan moddalar miqdorining oʻzaro ta‘sirlashish qiymatiga 
nisbatan oz yoki koʻpligiga qarab uch holat boʻlishi mumkin: 

Birinchidan, agar 
ning ekvivalent miqdori 
nikidan ortiqcha boʻlsa, 
mitsella yadrosini tashkil qiluvchi 
ning kristall panjarasi
ionlari 
hisobiga toʻldiriladi. 
ionlari qattiq fazaga zaryad beradi, uning 
termodinamik potensialini aniqlaydi va potensial aniqlovchi ion vazifasini 
oʻtaydi. Musbat zaryadlangan yadro eritmadagi
qarshi ionlarni oʻziga 
tortadi. 
ionlarining bir qismi adsorbsion qavat tarkibiga, qolgan qismi 
diffuzion qavat tarkibiga kiradi. Bu vaqtda mitsella - tuzilishini quyidagicha 
ifodalash mumkin:
Bunda, shartli ravishda, 
zarracha yadrosidagi molekulalar soni;
yadro sirtida adsorblangan potensial aniqlovchi ionlar soni; 
diffuzion 

---

150 
qavatni tashkil qiluvchi qarshi ionlar soni; 
adsorbsion qavat 
tarkibiga kiruvchi qarshi ionlar soni. 

Ikkinchidan, agar 
ning ekvivalent miqdori KI nikidan kam boʻlsa, 
yadro sirtida 
ionlari adsorblanadi va bu ionlar potensial aniqlovchi ionlar 
vazifasini bajaradi. Qarshi ionlar vazifasini 
ionlari oʻtaydi. Bu vaqtda 
zolining mitsella tuzilishi quyidagicha boʻladi: 
{
}
Uchinchidan, agar 
va 
lar oʻzaro ekvivalent miqdorda olingan 
boʻlsa, hosil boʻlgan 
zoli hech qanday elektr zaryadiga ega boʻlmaydi, ya‘ni 
bunda elektrokinetik potensial nolga teng boʻladi. Bu vaqtdagi kolloid sistemaning 
holati izoelektrik holat deyiladi. Izoelektrik holatda qarshi ionlar diffuzion 
qavatdan butunlay adsorbsion qavatga oʻtib, granula oʻz zaryadini yoʻqotadi. Buni 
quyidagicha koʻrsatish mumkin: 
{
}
AgI zolining tuzilishini 65-rasmda koʻrsatilgani kabi sxematik tarzda ham 
ifodalash mumkin. Xuddi shunga oʻxshash, masalan, berlin lazuri zolining 
olinish reaksiyasini misol qilish mumkin. Buning uchun 0,1 ml temir(III)-
xloridning 
sovuq holdagi toʻyingan eritmasini 100 ml distillangan 
suvda eritiladi va ustiga aralashtirib turib, 1 tomchi 20% li 
eritmasidan qoʻshiladi. Natijada koʻk rangli berlin lazuri 
hosil boʻladi. 
Bu reaksiyani quyidagi tarzida ham amalga oshirish mumkin, bunda 0,5 ml 20% li 
eritmasi 100 ml distillangan suvda eritilib, ustiga aralashtirib turib, 
ning toʻyingan eritmasidan 1-2 tomchi qoʻshiladi. Natijada koʻk rangdagi 
berlin lazuri zoli hosil boʻladi.
Qaysi moddadan ortiqcha olinishiga qarab musbat yoki manfiy zaryadli 
zarracha hosil boʻladi: 
{

}

{

}

---

151 
Masalan, yanada tushunarli boʻlishi uchun, 
zolining tuzilishini 
ham koʻrish mumkin (76-rasm).