O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Turistlarni joylashtirishning individual vositalari. Individual joylashish 
uchun imkoniyatlar juda keng. Sayyoh o‘zining shahardan tashqaridagi shaxsiy uyida 
to‘xtashi mumkin. Agentlik yoki xususiy shaxsdan ijaraga to‘liq jihozlangan (uy, 
xona, kottej) turarjoy olishi yoki tanish-bilish va qarindoshlarnikiga bepul joylashishi 
mumkin. 
Ijaraga beriladigan xona va binolar boshqa mehmonxonnavozlik ob’ektlariga 
o‘xshashlik klassifikatsiyasiga kiradi. Fransiyada mebelli kvartiralarga qo‘yiladigan 
talablar to‘liq ruyxati ishlab chiqilgan va tasdiqlangan. Ularning maydoni hajmi, 
shifti balandligi, krovatlar enliligi (beshyulduzli kategoriya)ga qarab bir yulduzdan 
besh yulduzgacha ma’lum kategoriya beriladi. Bunda shuningdek gaz plitada 
konforkalar soni, muzlatgich (xolodilnik) sig‘imi, hisob tizimi, telefon borligi, balkon 
hajmi, lift xizmati, avtomobilni saqlash maydonchasi mavjudligi ham hisobga 
olinadi. Hordiq olishdan tashqari mijoz xohishiga qarab, ayrim qo‘shimcha xizmatlar 
– xonani yig‘ishtirish choyshab almashtirish, ovqatlantirish xizmatlari ko‘rsatiladi. 
1990- yillarda bozor kon’yunkturasining yomonlashuvi mehmonxona 
xo‘jaligida g‘arb mutxassislarini joylashtirish sektoridagi iqtisodiy inqirozdan 
chiqishning samarali yo‘llarini qidirib topishga undaydi. Ularning sa’y harakatlari, 
jumladan, mehmonxona xizmatlari yangi istiqbolli yo‘nalishini (konsepsiya)sini 
ishlab chiqishga qaratildi. Shu munosabat bilan turistlar tunashini tashkil etishda 
ularning talabini qondiradigan muammolar paydo bo‘lishi kutilmoqda. Bu shubhasiz, 
turistlarni qabul qilish tarmoqlarini xilma-xil va keng miqyosli bo‘lishiga imkon 
yaratadi. 
Jahon mehmonxona bazalarining hozirgi davrdagi holati. BTTning 
ma’lumotlari bo‘yicha. Jahonda 30 mln. ga yaqin turli xil mehmonxona o‘rinlari 
mavjuddir. 1980 yildan 2005 yilgacha ularning soni 90 % ga o‘sdi. Jahonning turistik 
mintaqalari bo‘yicha mehmonxonalar fondining taqsimlanishi xalqaro turizm tarkibi 
miqyoslari bilan mos keladi.
Keyingi o‘n yillikda mintaqalar bo‘yicha mehmonxonalar taraqqiyoti bir 
tekisda kechmaydi. Butun jahon miqyosida mehmonxonalar o‘rinlari yillik o‘rtacha 
o‘sishi sur’atlari 1980 yildan 2005 yilgacha 3,5-4,5 % ni tashkil etdi. Umumjahon 

---

191 
sur’atlariga yaqinroq ravishda mehmonxona bazasi Yevropa va Shimoliy Amerikada 
kengaydi. O‘sha yillarda mehmonxona fondi Sharqiy, Janubiy-Sharqiy Osiyo va 
Okeaniyada yiliga o‘rtacha 13,7 % ga ko‘paydi. 18 yilda qo‘shimcha 6 mln. dan ortiq 
o‘rinlar foydalanishga topshirildi. 
Hozirgi kunda jahonning 44 mamlakati har birida 100 mingdan oshadigan 
o‘rinli mehmonxona fondiga ega. Ular qatoriga AQSH, Italiya, Germaniya, Fransiya, 
Ispaniya va boshqalarni kiritish mumkin. An’anaviy turistik mamlakatlarda o‘rtacha 
hajmdagi otellar yaqinginada bozorga chiqqan va o‘zi to‘g‘risida yangi turistik 
yo‘nalishni namoyon etgan mamlakatlarga qaraganda ancha kam. Bu avvalgi 
yillardagidek yirik bo‘lmagan qurilishlar, eski turistik markazlarda mijozlarni qabul 
qilishda yaratilgan moddiy bazaning ulardagi uncha katta bo‘lmagan otellardagi 
ulushi yuqoriligi bilan izohlanadi. 
Joylashtirish ob’ektlarining qandaydir o‘rinlar bilan ifodalangan sig‘imiga 
qaramay, BTTning joylashtirish sektorini baholash uchun boshqa ko‘rsatkichlardan 
foydalaniladi: otellar soni va ulardagi nomerlar, daromad hajmi, xodimlar soni 
kabilar. Jahon mehmonxona industriyasi daromadlari 1995 yilda 253 mlrd. amerika 
dollarini tashkil qildi, uning 70 % dan ziyodrog‘i Yevropaga va Amerikaga to‘g‘ri 
keladi. Ana shular otellar soni bo‘yicha ham yetakchilik qilishayapti. Ammo bu 
ko‘rsatkich bo‘yicha ular o‘rtasida farq katta. Yevropada jahondagi jamiki otellar 
umumiy sonining 55 % va Amerikada esa 22 % ruyxatga olingan. Osiyo-Tinch 
okeani mintaqasi otellar soni bo‘yicha kamtarona o‘rinni egallaydi (14 % dan 
yuqoriroq).
Hozirgi kunda jahon mehmonxona industriyasi 15 mln. kishini ish joyi bilan 
ta’minlaydi. Xodimlarning chorak qismi Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi shunga 
o‘xshash otellar va muassasalarda band bo‘ldi. Yevropa ulushi 24 % dan oshmadi. 
Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlarida turistlarni joylashtirish bozori 
alohida e’tiborga molik. Ularda xalqaro turistik almashish va jalb etish imkoni 
darajasida mehmonxonalar bazasi kengaytirilmoqda. Agar ular o‘z sig‘imi jihatidan 
YEIdagi mamlakatlarning shunga o‘xshash bazalari bilan tenglasha olmasada, o‘sish 
sur’atlari bo‘yicha ulardan o‘zayapti.