O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti mahkamoy tursunova

sharaf va ulug„lik osmonining qo„yoshi, dunyo buyuklarining 
peshvosi, yaxshi xulqlar mabai…ilm va irfon egalarining 
namoyandasi», deya baho beradi. Yoki ko„p qirrali ijodkor 
bo„lganligini Zahiriddin Muhammad Bobur o„zining «Boburnoma» 
asarida quyidagicha ta‟riflaydi: «Alisherbek naziri yo„q kishi erdi. 
Turkiy til bila to she‟r aytubdurlar, hech kim oncha ko„p va xo„b 
aytqon emas» kabi ma‟lumotlari ortiqcha izoh va ta‟rifga o„rin 
qoldirmaydi. 
Xondamir va Boburdan olingan ma‟lumotlardan so„ng, 
o„quvchilar Alisher Navoiyni turkiy til va adabiyotning ravnaqi 

---

90 
uchun tinmay mehnat qilgan, xalq, vatan manfaatlari uchun 
kurashgan ajoyib inson, zabardast, sermahsul shoir, o„z 
zamonasining allomasi ekanligi o„quvchilar ko„z oldida namoyon 
bo„ladi.
Yoki, Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodiga oid 
mashg„ulotning kirish qismida esa, Alisher Navoiydan farqli 
jihatlari bo„lib, u buyuk podshoh, mumtoz shoir, adabiyotshunos, 
tilshunos ko„p qirrali faoliyat sohibi sifatida ma‟lumotlar beriladi. 
Ayniqsa, uning «Boburnoma» tarixiy-me‟muar asari haqida 
ham aytib o„tadi. Har ikkala shoir haqidagi kirish mashg„ulotida, 
avvalo o„quvchilarga qisqa suhbat yo„li bilan 5,6,7-sinflarda 
o„tilgan mavzularni qay darajada xotiralarida saqlanganliklarini 
aniqlash ham mashg„ulotni sermazmun bo„lishini ta‟minlaydi. 
Mashg„ulotning kirish qismida ma‟ruzaning asosiy bosqichida 
o„rin tutgan, katta ta‟limiy ahamiyatga ega bo„lgan shoirning bolalik 
va yoshlik yillari bilan bog„liq ma‟lumotlar muhim ahamiyatga 
egadir.
Mashg„ulotning bu qismi, asosan an‟anaviy tus olgan bo„lib, 
o„quvchilarning yosh xususiyatlariga xos va mos bo„lib, ruhiy 
yaqinlikni his qilganliklari uchun ham ularning diqqat-e‟tiborini 
tortadigan bir tahliliy jarayondir. 
O„quvchilar Alisher Navoiyning Hirotda 1441-yil 9-fevralda 
tug„ilganligini yaxshi biladilar. Ularni qiziqtirgan muhim jihat 
uning bolalik chog„lari, maktabda o„qigan davrida qanday bola, 
o„quvchi ekanligidir. Bu o„rinda ham Xondamirning «Makorim ul-
axloq» asarida keltirilgan parcha o„quvchilarni qiziqtirgan savolga 
javob sifatida katta ahamiyatga egadir. «Ul hazratning muborak 
tillarida bolalik chog„laridayoq, ajoyib so„zlar jarayon topardiki, 
eshituvchilar hayrat dengiziga cho„mardilar» degan so„zlaridan 
ma‟lumki, bo„lajak shoir bolaligidan ziyrak, hozirjavob, burro 
Alisher Navoiyning o„zi ham bolaligi haqida «Majolis un-nafois» 
asarida kichik bir voqeani aytib o„tadi: «…faqir alar sori borishga 

---

91 
muvaffaq bo„ldim. Har nekim so„rdilar javob aytdim. Tabaskim: 
maktabga borurmusen? Dedimkim: Sen? Dedimkim: «Taborak» 
surasig„acha» Dedimlarkim: «Bu jamoa atfolidin biz tilaganda, sen 
kelib, biz bila oshno bo„lding, sening uchun fotiha o„qush, deb o„z 
fotihalarig„a musharraf qildilar». Shoir bu xotirasida bolaligida 
kattalar bilan bo„lgan yig„inda bu suhbatni keltirar ekan,
yig„indagilarni hayratga solganini, aynan betakror xotira sohibi 
ekanligini namoyon etadi.
Tabiiyki, bu ma‟lumot o„quvchilarga ta‟sir qilish barobarida, 
unga nisbatan havas o„yg„otishi mumkin bo„lgan hayotiy voqea 
hisoblanadi. Alisher Navoiyning bolaligi o„ziga to„q, ziyoli oilada 
kechganligi uchun uning tarbichsi, bilim olishi uchun imkoniyatlar 
mavjud bo„lganligini yaxshi tushunadilar. 
O„zbek adabiyoti tarixi namoyandalari orasida oddiy, 
kambag„al oilada tug„ilib voyaga etgan ijodkorlarning bolaligi, 
turmush tarzi, Alisher Navoiy, Bobur hayotiga qiyoslaganda katta 
tafavutni o„quvchilar his qiladilar. 
Yuqori sinflarning o„quv dasturiga kiritilgan Boborahim 
Mashrab hayoti va turmush tarzi oddiy, xonadonida voyaga etgan 
ijodkorlardan biridir. Boborahim Mashrab Alisher Navoiydan 200 
yil keyin yashagan iste‟dodli shoirdir. U 1640-yilda kambag„al 
kosib Valibobo bo„zchi oilasida dunyoga keladi. Shoir hayoti va 
ijodi haqida ma‟lumot beruvchi manba xalq orasida shuhrat 
qozongan «Devonai Mashrab», «Devoni Mashrab», «Hazrati shoh 
Mashrab» nomli qissalardir. Unda shoirning bolaligi, yoshligi 
haqidagi qisman ma‟lumotlar keltirilgan bo„lib, unda uning otadan 
yosh etim qolganligi, oilada moddiy qiyinchiliklar vujudga 
kelganligi haqida so„z yuritiladi. Bo„lajak shoir otadan yosh etim 
qoladi. Onasi ip yigirib ro„zg„or tebratadi. Turmush og„irliklariga 
qaramay, idrokli Boborahimda tug„ma qobiliyat, ziyraklik, 
tirishqoqlik, yoshligidanoq ilm olishga, ma‟lumot olishga imkon 
bergan.

---

92 
Ijodkor tarjimai holining ilk bosqichi bo„lgan bolalik va 
yoshlik yillariga doir ma‟lumotlarni muallif xotiralaridan, ayrim 
badiiy asarlarida ishora qilgan o„rinlaridan foydalanish ham 
mashg„ulotni mazmundor o„tishiga katta yordam beradi.
Bunday ma‟lumotlar deyarli barcha ijodkorlar merosida 
uchraydi. 
Shu o„rinda Alisher Navoiyning bolalikdan kitobga mehr 
qo„yganligini, xususan, Sa‟diy Sheroziyning «Guliston», «Bo„ston» 
asarlarini o„qiganligi haqidagi ma‟lumotlar manbalarda uchraydi. 
Bolaligida yoshiga mos bo„lmagan Farididdin Attorning «Mantiq 
ut-tayr» asarini qunt bilan o„qib, yod olganligi, keyinchalik otasi 
bilib qolib yashirib qo„yganligini o„zining «Lison ut-tayr» asarida 
hikoya qiladi: