O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti mahkamoy tursunova

«Yoshurub daftarni ma‟dum ettilar, 
Shug„lidin ko„nglimni mahrum ettilar. 
Lekin chun yodimda erdi ul kalom,
Yoshurub takror etar erdim mudom». 
Yoki Alisher Navoiyning yigitlik chog„larida Mavlono Lutfiy 
bilan uchrashgani bilan bog„liq ma‟lumotlar Xondamirning 
«Makorim ul-axloq» asarida tafsiloti bilan hikoya qilingan. Bir 
yig„inda yosh Alisherdan g„azal aytishni so„raydilar. «Lutfiy…bir 
g„azalni o„qish bilan bizni bahramand qilsangiz, deb iltimos qiladi, 
ul hazrat bir g„azal o„qidi, uning matla‟i mana shu: 
Orazin yopqoch ko„zumdin sochilur har lahza yosh, 
Bo„ylakim, paydo bo„lur yulduz nihon bo„lg„och qo„yosh».
 
Mavlaviy Lutfiy…hayrat dengiziga cho„milib, shunday dedi: 
«Volloh, agar muyassar bo„lsa edi, o„zimning o„n-o„n ikki ming 
forsiy va turkiy baytimni shu g„azalga almashtirardim va bu ishning 
yuzaga chiqishini zo„r muvaffaqiyat hisoblardim», – degan 
xotirasidan ko„rinadiki, shoirning yoshlik yillaridayoq, she‟r 
mashqining sir-asrorlaridan erta xabardor ekanligidan dalolat beradi. 

---

93 
Ijokor tarjimai holi haqida o„quvchilarga ma‟lumot berar ekan, 
ular hayotiy tajribalari asosida asarlar yaratadigan qalam sohiblari 
ekanligini ta‟kidlashni unutmasligi lozim. 
Buning uchun u, tarjimai holning maktabda o„tilishi lozim 
bo„lgan asariga bog„liq o„rinlariga bog„lagan holda ma‟lumot 
bermog„i kerak. Shu o„rinda, maktab o„quv dasturiga kiritilgan 
Turdi Farog„iy hayoti va ijodini misol qilib olishimiz mumkin. 
Uning tarjimai holidagi ma‟lumotlar bevosita uning ijodiy merosi 
bilan uzviy bog„liqdir. Shoir o„z muxammaslarida, hajviyalarida 
o„ziga yaqin tanish bo„lgan tarixiy shaxslarni davrning ijtimoiy-
siyosiy hayotda unga ma‟lum bo„lgan voqea-hodisalarni qalamga 
oladi. 
U yashagan davrning voqea va hodisalarida ishtirokchi sifatida 
qatnashadi. 
Tarixiy 
shaxslar 
hukmdorlardan 
Abdulazizxon, 
Subxonqulixonlarga o„z munosabatini ochiq-oshkor ifoda etadi. 
O„zbek adabiyoti tarixida biror ijodkor yo„qki, u o„z ijodida 
qalb tuyg„ularini, iztirob hayajonlarini, o„z hasbu holini bayon 
etmagan bo„lsa. 
Hasbu hol – hasb so„zidan olingan bo„lib, o„z ahvolini bayon 
qilib, fikr so„rash, o„z ahvolini bildirish, tanishtirish kabi ma‟nolarni 
ifodalaydi.
Ayniqsa, hasbu holini bayon qilish, o„z ijodida tarjimai hollik 
xususiyatlarini bayon qilish Zahiriddin Muhammad Bobur ijodida 
ko„zga yaqqol tashlanadi. U ona shahri Vatani sog„inchlarini 
she‟rlarida ifodalar ekan, Hindiston shohanshohi beixtiyor o„zining 
andijonlik g„aribligini quyidagi satrlarida shunday ifodalaydi: 
Ne yerda bo„lsang, ey gul andadur chun jon Boburning, 
G„aribingga tarahhum aylagilkim, andijoniydur. 
Yoki,
Tole‟ yo„qi jonimg„a balolig„ bo„ldi, 
 
Har ishniki ayladim xatolig„ bo„ldi. 
 
O„z yerni qo„yib, Hind sori yuzlandim, 
 
Yorab, netayin, ne yuz qarolig„ bo„ldi?! 

---

94 
Ruboiyda 
shoir 
o„zining 
tolesizligini, 
joniga 
balo 
ortirganligini, xato qilganligini, bu esa yuzi qarolik ekanligini tan 
olib, o„z iztiroblarini bayon etadi. Bularning hammasi o„z yurtidan 
bosh olib ketishda, g„ariblikni bo„yniga olishdan iboratdir. 
Bir so„z bilan aytganda, hech bir shoir Vatandan yiroqlik 
fojiasini Boburchalik ko„p tomonlama hasbu hol ko„rinishda 
ifodalay olmagan. 
O„qituvchi Bobur hayoti va ijodi haqida o„quvchilarga 
ma‟lumot berish jarayonida, shoir tarjimai holiga oid raqamlarda, 
sanalardagi berilgan ma‟lumotni yuqorida tilga olingan hasbu holiga 
oid namunalar ma‟ruzaning mazmundor, qiziqarli chiqishida katta 
yordam beradi. Eng muhimi, shoir ijodidan olingan yuqoridagi 
namunalar, 
birinchidan, 
shoirning 
iztiroblarini 
his 
qilsa, 
ikkinchidan, Vataniga bo„lgan muhabbat tuyg„usini tarbiyalaydi, 
uchinchidan, shoir ijodiy merosiga qiziqish shaxsiga esa hurmat 
ehtirom tuyg„usini uyg„otadi. 
Mashg„ulotning keyingi bosqichida o„quvchilar yozuvchining 
«Boburnoma» asarini o„rganish jarayonida ijodkor shaxsi, mahorati 
haqidagi lavhalarga e‟tibor bera boshlaydi. Aslida bu asar Bobur 
sarguzashtlarining voqeiy tarixiy lavhalaridan iboratdir. 
Yozuvchi yoki shoir qaysi janrda ijod qilmasin, unda 
muallifning ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotga o„z munosabatini 
bildiruvchi yagona, asosiy maqsadi ifodalanadi. Yaratgan asarlari 
majmuasi ijodkor shaxsining bir butunligini tashkil qiladi. Eng 
muhimi, uning hayotiy tajribasi, madaniy, ma‟naviy, ilmiy saviyasi 
va salohiyati asarlarida o„z aksini topadi. 
Ruboiylari esa, ana shu qomusiy asarga o„ziga xos ilova 
vazifasini bajaradi. Boshqacha qilib aytganda, «Boburnoma» 
voqealar bayoni bo„lsa, ruboiylar o„sha voqealar ishtirokchisi 
Boburning his-tuyg„ulari g„alayoni ifodasidir. 

---

95 
Alisher Navoiy, Bobur hayoti va faoliyatidan keskin farq 
qiladigan ijodkorlardan Boborahim Mashrabdir. U bolaligidan 
boshlab hayotning qator ziddiyatli suronlarini boshidan kechiradi. 
Dastlab Mulla Bozor Oxund qo„lida tahsil oladi, keyinchalik 
Qashqarda Sufiy Hidoyatullo Ofoq Xoja eshon dargohida «piri 
komil»ning og„ir yumushlarini, xizmatini o„taydi. O„zining zo„r 
iste‟dodi, fikriy uyg„oqligi tufayli Ofoq Xo„jasi tomonidan turli 
sabablar vajidan jazolanishi natijasida o„z yurtiga Namanganga 
qaytib keladi. U qaytib kelgandan so„ng kasalmand onasi vafot 
etadi. Ana shu qayg„uli kunlarini quyidagicha tasvirlaydi: