O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

 
Ichki suvlar: Avstraliya 60 % maydoni ichki oqim havzasiga 
qaraydi.materikning bosh suvayirg'ichi kattasuvayirg'ich tizma bo'lib uning yon 
bag'irlarida eng katta va sersuv daryolari oqib tushadi. Bu daryolar deyarli butunlay 
yomg'ir suvidan to'yinadi. Tizmaning sharqiy yon bag'ri qisqa va tik bo'lganligidan 
Marjon va tasmon dengizlariga qisqa tez oqar va egri bugri o'zonli daryolar oqib 
tushadi. Bular yil bo'yi har xolda bir tekisda to'yinganligidan ular Avstraliyaning 
eng sersuv daryolar hisoblanadi. Materikda eng uzun daryo uzunligi bir necha yuz
km ga yetadi. Shimolning eng yirik daryolari bo'lgan Flindres, Viktoriya, Ord 
daryolarining quyi oqimida bir necha o'nlab kilometr masofada kemalar qatnaydi. 
Materikning janubiy g'arbida ham doimiy oqar suvlar bor. Lekin ularning hammasida

---

77 
oqim juda beqaror va yozga qurg'oqchilik faslida ayrim qismlarida ifloslangan bir 
qancha kulchalarga aylanib qolgan. Materikning ichki cho'l va chala cho'l
qismlarida doimiy oqar suvlar yo'q. Avstraliyaning eng katta daryo sistemasi 
Murrey (marri) Darling sistemasidir. Bu daryolar katta suvayirg'ich tizmadan oqib 
tushib janubiy past tekislikda bir-biri bilan qo'shiladi. Murreyning uzunligi 2570 
km2 . Darlingniki 2830 km2 ikkala daryo havzasining maydoni 1072 ming km2
Murreyning Darling quyiladiganidan yiroqdagi o'rtacha suv sarfi 270 m3G's 
murreyning ikkinchi yirik irmog'i mirramebiji bo'lib uning uzunligi 1690 km . 
materikning eng katta ko'li Eyr. Markaziy tekislikda joylashgan. Uning suv sathi 
okean sathidan 12 m pastda joylashgan. Ko'l kam suv juda sho'rlangan uning
maydoni va qiyofasi doimiy yomas va yomg'irga bog'liq maydoni 15 ming km2 . 
 
Organik dunyosi: Avstraliya flarasi quruqlikning boshqa qismlari florasidan 
shu darajada katta farq qiladiki bu materikni tasmaniya bilan birga avstraliya floristik 
o'lkasiga kiritiladi. Okean paliotropik o'lkaning turli floristik oblastlariga kiradi. 
Avstraliya florasi rivojlanishning barcha hususiyati uning asosiy belgisi qadimiyligi 
va yuqori darajada endemikligiga sabab bo'lgan endemik o'simliklar miqdorining 
ko'pchiligiga ko'ra Avstraliya floristik o'lkasining yer yuzasida teng yo'q unda 
o'sadigan o'simliklarning ko'pchiligiga ko'ra 75 % faqat shu yerda o'suvchi endemik
o'simliklardir. M: evkeleptlar avlodining deyarli hamma 600 turi akasiya 280 turi 
qozuariyning 25 ga yaqin turi endemikdir. Avstraliya va Okeaniya materik
orollarining tuproq o'simlik qoplami hozirgi zamon iqlim sharoitiga bog'liq ravishda
atrofdan materik markazga qarab tobora kuchli korfitioshi tomon o'zgarib boradi. 
Avstraliya materigida sernam tropk o'rmonlar kam tarqalgan. Materik tropik siyrak 
o'rmon va savanna ko'p joyni egallagan. 
 
Avstraliya yerdagi axolisi eng kam materik uning teritoriyasida 11 mln dan 
ortiq okeaniya orollarida esa 7 mln ga yaqin halqlar yashaydi. Avstraliya va 
Okeaniya aholisi soniga ko'ra hamda kelib chiqishiga ko'ra bir biridan farq qiluvchi 
gruppalarga tub joy aholisi va kelgindi aholiga bo'linadi. Tub joy aholisi materikda 
kam lekin yangi Zelandiya, Tayvan, Gavayi, Fidji orollarini hisobga olinganda
Okeaniya orollarida asosiy ko'pchilikni tashkil etadi. 
Amerika ga o'xshash Avstraliya ga ham aholi faqat tashqaridan kelib
o'rnashgan Avstraliyaning tub joy aholi ekvatorial irqning okeaniya tarmog'ining
aniq ifodalangan antropologik belgilariga ega terisi to'q jigar rang sochlari qora
to'lqinsimon ancha sersoqol keng burunli bo'ladi. Avstraliyaliklar madaniyati juda 
oddiy va o'ziga xos tabiiy sharoitiga moslashish belgilari aniq ifolalanmagan. 
Avstraliya faunasi turlarga boy emas flora faunasi ayniqsa kambag'al, bunga sabab 
shuki materik va orollar qadimdan yer sharining boshqa quruqliklaridan ajralib 
qolgan va ular faunasi o'zicha rivojlangan. Avstraliya va okeaniya faunasida tafovut 
bor. Ular kichik oblastlarni ajratishga yordam beradi. Bular materik va Tasmaniyani
o'z ichiga oluvchi Avstraliya Yangi Zellandiya Polineziya Avstraliya faunasining 
eng harakterli hususiyati tuban sut emuzuvchilar bir teshiklilar va qopchiqlilarning 
keng tarqalganligidir. Bir teshiklilarning oilasi o'rdak burunlilar va yehednalar 
mavjud. Qopchiqlilarning materikda 130 tacha turi bor, bular oddiy sut 
emizuvchilarning turli biologik tiplariga mos bo'lgan turli gruppalardan iborat. 
Qopchiq it,yirtqichlar kemiruvchilar, hashoratlar, darahtlarda yashovchilar kengrular 
oilasi vakillari ayniqsa ko'p sonli va hayot tarziga ko'ra hilma-hildir. Avstraliyada 

---

78 
666 tur qushlardan 450 turi endemikdir. Shuningdek sudralib yuruvchilar va 
hashoratlar ham o'ziga xosdir. 
1. 
Materik ichki suvlari shakllanishida iqlimning rolini ko'rsating?
2. 
Materikning endemik turlari saqlanib qolish sabablari nimadan iborat?