O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

ETILISHI. GEOGRAFIK O'RNI. YER YUZASINING TUZILISHI 
REJA: 
1. Antarktida materigi xakida umumiy tushuncha. 
2. Materikning kashf etilish tarixi. 
3. Materik geografik o'rni,Relyefidagi asosiy hususiyatlari. 
 
Adabiyotlar : 
1. T.V.Vlasova «Materiklar tabiiy geografiyasi» Toshkent «O'qituvchi» nashriyoti 
1983 y, (272-282 ) betlar. 
2. T.V.Vlasova «Fizicheskaya geografiya materikov» Chast-1, Chast-. Toshkent Izd. 
«Prosvesheniye» 1976 g. 
3. P.P.Vtorov, N.N.Drozdov «Biogeografiya materikov» moskva izdatelstva
«Prosvesheniye» 1974 god.
4. O.Mo'minov «Materiklar tabiiy geografiyasidan studentlarning mustaqil ishlari» 
Toshkent «O'qituvchi» nashriyoti 1977 yil. 
Antarktida va Antarktika materikning kashf etilishi. Geografik o'rni. 
Yer yuzasining tuzilishi. 
Antarktida yerning janubiy qutbiy o'lkasi uning nomi grekcha «anti» qarshi
va «artikos» shimol so'zlaridan yasalgan. Antarktika tarkibiga muz bilan qoplangan 
juda katta Antarktida materigi va uni o'rab turgan janubiy tutbiy suvlar va unda 
sochilib yotgan orollar kiradi. Uning ba'zi orollarini hisobga olmaganda unda 
doimiy turadigan aholi yo'q. Antarktida qirg'oqlarini va antarktikaga tegishli ko'p
orollarini rus dengizchilar F.Bellinsgauzen va M.P.Lazerov boshchiligida 1819-

---

84 
1821 yillarda maxsus tashkil etilgan ekspedisiya vaqtida birinchi bo'lib ko'radilar 
1911-1912 yillarda norvegiyalik qutb tadqiqotchisi R.amundsen va ingliz olimi 
R.Skott deyarli bir vaqtda janubiy qutubga yetib borishi Antarktikaning o'ziga xos
sharoiti juda katta quruqlik va suv havzasida hukumron. Antarktidagi quruqlikda 
Antarktida quruqligidan tashqari orollar arxipelaglari alohida orollar: Aleksandr 1 
Yeri, janubiy shatlandiya , janubiy orkney, janubiy Sandvig, janubiy georgiya, 
Ballen va boshqa orollarni o'z ichiga oladi. Antarktida qirg'oqlarini janubiy muz 
okeani suvlari yuvib turadi. Okean materik qirg'oqlarini o'yib kirib O'edell 
Belinsgauzen,Amundsen, Ross, jamiyat Kosmanavtlar dengizlarini hosil qiladi. 
Maydoni 52 mln km2 Antarktida janubiy yarimshardagi boshqa materikdan minglab 
km uzoqda joylashgan. Uning yagona yarim oroli antarktika yarim orolining chekka 
nuqtasidan janubiy Amerikagacha bo'lgan eng yaqin masofa 1000 km dan oshmaydi. 
Antarktidaning asosiy hususiyati uni qalin materik muzligi qoplaganligidir. Materik 
muzi va shel'f muzi tog'idagi quruqlik maydoni orollar bilan birga 13,975 mln km2
ga teng.
Buning taxminan 10 5 shel'f muzliklariga to'g'ri keladi. Muz bosmagan 
maydon 2500 km2 yoki materik maydonini 0,2 % iga teng. Antarktidadagi muz
qoplamining qalinligi o'rta hisobda 1720 m lekin ayrim rayonlarda 4000 m ga 
yetadi. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra materik muzning umumiy xajmi 24 mln km2 ya'ni 
yerdagi xozirgi zamon muzliklarining 90 % tini tashkil etadi. Materikning g'arbiy 
chekkasini antarktika And tog'lari tuzilishi va geomorfologik jixatdan Afrika And 
tog'larining davomi bo'lgan tog' sistemasi egallagan. Bu tog' sistemasi Antarktika
yarim oroli va unga yaqin joylashgan Meri Berd yeri orqali cho'zilib Eduard VII 
yarim orolida tugaydi. Bu tog' sistemasining katta qismini materik muz qoplagan, 
lekin balandligi 3000-4000 m dan ortiq bo'lgan eng baland cho'qqilar ustida muz
ko'tarilib turadi, ularda katta tog' muzliklari bor Elsuert yerida tog'lar eng baland
ko'tariladi. Bu yerda Antarktidaning eng baland cho'qqisi Vinson tog'i (5140 m ) bor. 
Antarktika And tog'lari tinch okean suvlari ostida yangi Zellandiya suv osti 
morzasi sifatida davom etib so'ng yangi Zellandiya tog'lari bilan tutashadi. 
Antarktika And tog'larining ikkinchi tomondagi davomi Antil orollar yoyi bo'ylab 
undagi orollar suv osti tizmalari bilan tutashib ketgan.