O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti qalandar abduraxmonov, Samandar qurbonov

 
6.5. Iqtisodiy o‘sish va inson taraqqiyoti o‘rtasidagi o‘zaro 
aloqadorlik 
Mehnat jarayoni uchta asosiy xususiyatga egadir: 
- insonning maqsadga muvofiq faoliyati, ya’ni mehnatning o‘zi; 
- mehnat yo‘naltirilgan mehnat predmeti; 
- inson mehnat predmetiga ta’sir ko‘rsatishda foydalanadigan 
mehnat vositasi. 
Ammo mehnat faoliyatining asosiy sharti – ish kuchi 
mavjudligidir. Shu sababli: “Mehnat iqtisodiyoti ish kuchini qayta 
hosil qilish – uning hosil qilinishi (tayyorlash, ta’lim berish, 
malakasini oshirish va h.k.) taqsimlash, ayriboshlash va iste’mol qilish 
sodir bo‘ladigan, shuningdek, xodim, mehnat vositalari va predmetlari 

---

74 
o‘zaro munosabatda bo‘lish sharoitlari va jarayonlari ta’minlanadigan 
ijtimoiy tashkillantirilgan dinamik tizimidir”. 
Hozirgi 
paytda 
“ish 
kuchi” 
kategoriyasi 
tushunchasi 
shakllantirilgan: bu inson mehnat faoliyati jarayonida foydalanadigan 
jismoniy va ma’naviy qobiliyatlarining jamlanmasidir. 
 
6.2-rasm. Ishlab chiqarish omillari
19
 
Ishchi kuchi atamasi asosan quyidagi tushunchalarni qamrab oladi: 
● Insonning ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishda 
foydalaniladigan jismoniy va ma’naviy qobiliyatlari jamlanmasi. 
● “Iqtisodiy faol aholi” kategoriyasining sinonimi bo‘lgan 
aholining ish bilan band yoki ish qidirayotgan qismi. 
19
Inson taraqqiyoti. Darslik. i.f.d., prof. Q.X. Abdurahmonov tahriri ostida. – T.: Fan va 
texnologiya, 2013. 
Rеsurslar 
Yer 
Kapital 
Mеhnat 
Tadbirkorlik 
qobiliyati 
Tabiiy 
rеsurslar 
Moddiy ashyo omillari 
Inson omili 
Ishlab 
chiqarish 
vositalari 
(mеhnat 
qurollari, 
xom-ashyo, 
bino, inshoat 
va hokazolar) 
Mеhnatga 
layoqatli inson 
va uning ish 
kuchi, bilimi, 
kasbi, 
malakasi va 
hokazolar 
Xo’jalik 
faoliyatini 
tashkil etish, 
yuritish, 
boshqarish bilan 
bog
‘
liq 
insonning 
alohida noyob 
qobiliyatlari 

---

75 
● Umuman olganda xodimlar yoki xo‘jalik yurutuvchi subyekt-
ning personali. 
Insonning mehnat funksiyalari bilan inson qobiliyatlari sifati 
yo‘nalishi darajasi va rivojlanish ko‘lami o‘rtasida qalin aloqadorlik 
mavjuddir. 
Inson o‘zida talab, taklif va boshqa iqtisodiy ko‘rsatkichlarni 
shakllantiradigan ehtiyojlari mavjudligi sababli iqtisodiy munosabat-
larning subyekti hisoblanadi (3-rasm).