O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

Qisqacha xulosalar 
Tashqi savdoni o‘rganishda statistik usullardan keng va o‘rinli foydalaniladi. 
Bu, ayniqsa, tashqi savdo dinamikasini va tuzilmasini tahlil qilishda yaqqol namoyon 
bo‘ladi. Bu erda statistik jadvallardan, grafiklardan unumli foydalanilgan. 
 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.Tashqi savdoni o‘rganishning statistik metodlari. 
2.Tashqi savdo dinamikasini o‘rganish. 
3.Tashqi savdo tuzilmasini o‘rganish. 
4.Baholarni bir asosga keltirish. 
5.Tovaraylanmasi fizik hajmi indeksi. 
Asosiy adabiyotlar 
1. Иванов М. Экономическая статистика: Учебник. – М.: ИНФРА. – M.: 
2000. 
2. Аюбжонов А.Ҳ. ТИФ статистикаси: Ўқув қўлланма. – Т.: Ўзбекистон, 
2004. 
3. europa.eu.int 
4. europa.eu.int/comm/relays/index_en.htm 
5. www.euireland.ie 
6. www.cec.org.uk 
7. www.eurunion.org 
8. www.europarl.ie 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг Ислоҳотлар ва инвестициялар бўйича идоралараро 
мувофиқлаштириш кенгашининг 2000 йил 1 февралдаги йиғилишидаги қилган маърузаси. «Халқ сўзи» 
газетаси, 2000 йил 2 февраль. 

---

114 
ASOSIY ADABIYOTLAR SHARHI 
1. Сиденко А.В., Башкатов Б.И., Матвеева В.М. Международная 
статистика. Учебник. Изд. «Дело и Сервис». М., 2003. 
Darslik jami bo‘lib, 11 ta bobni o‘z ichiga oladi. Ya’ni: 
I bob. Chet el mamlakatlari va tashkilotlari iqtisodiy statistikasi. Ushbu bobda 
chet el mamlakatlarida va xalqaro tashkilotlarda xalqaro statistika shakllanish 
bosqichlari bayon etilgan. Hozirgi zamon global statistika tizimiga baho berilgan. 
Ushbu bobda BMTning statistika komissiyasi, statistika bo‘limlari faoliyati to‘liq 
yoritilgan. Shuningdek, turli xalqaro tashkilotlar: Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi, 
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotida statistik xizmatning tashkil etilishi 
ham batafsil yoritilgan. 
II bob. Bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida iqtisodiy faoliyatning tasnifi deb 
nomlanib, bu erda 1857 yilda Avstriya olimlari tavsiya etgan ishlab chiqarish 
tarmoqlari tasnifi hozirgi kunga qadar rivojlanib hamda takomillashib borishi tarixiy 
bayon etilgan. 
Ushbu bobda BMTning tarmoq tasnifi, 1993 yilda qabul qilingan xalqaro 
faoliyat turlari standart tasnifni hamda kasblar tipi bo‘yicha xalqaro tasnifi o‘rin 
olgan va batafsil sharhlangan. 
III bob. Xalqaro demografik statistika, deb yuritiladi. Ushbu bobda batafsil aholi 
to‘g‘risida turli mamlakatlardan ma’lumotlar olish usullari ko‘rib chiqilgan 
(ro‘yxatlar, joriy uchyot, prognoz). 
Demografik statistika ko‘rsatkichlari tizimi statistik ma’lumotlar asosida ko‘rib 
chiqilgan. Bu bobda aholining o‘rtacha yillik soni, tug‘ilishi, o‘lish, tabiiy o‘sish 
koeffitsientlari qiyosiy tahlil qilingan. 
IV bobda mehnat statistikasi masalalari ko‘rib chiqilgan. Bobda xalqaro mehnat 
tashkiloti ish faoliyati to‘liq yoritilgan, mehnat resurslarining asosiy kategoriyasi 
ko‘rib chiqilgan, turli mamlakatlar bo‘yicha qiyosiy tahlil qilingan. 
V bob. MHT deb nomlanadi. Bu erda turli mamlakatlarda MHTga o‘tish 
jarayoni qanday kechayotgani bayon etilgan. MHTdagi baholar tizimi ko‘rib o‘tilgan. 
Ushbu bobda, shuningdek, asosiy hisoblar sxemasi to‘liq yoritilgan. 
VI bobda YaIMni valyutalar sotib olish qobiliyati asosida xalqaro taqqoslash 
masalalari ko‘rib chiqilgan. Bu erda xalqaro taqqoslashlar metodologiyasi misollar 
yordamida batafsil yoritilgan. Bobda EKSh, Giri – Kamis usullari, sifatdagi farqlar 
uchyoti masalalari ham ko‘rib chiqilgan. Ekstropolyasiya masalalari ham batafsil 
yoritilgan. 
VII bob. Tashqi aloqalar statistikasi deb nomlanib, bu erda tovarlar va xizmatlar 
eksporti, importi, tashqi savdo dinamikasi, tuzilishi, baho masalalari ham ko‘rib 
chiqilgan. Bobda, shuningdek, tashqi savdo sanalari, jug‘rofik tuzilish masalalariga 
ham o‘rin ajratilgan.
VIII bobda milliy boylik statistikasi masalalari yoritilgan. Jahonning turli 
mamlakatlarida milliy boylik ko‘rsatkichlari qanday yoritilishi bayon qilingan. Ular 
qiyosiy statistik tahlil qilish nuqtai nazari ostida ko‘rib chiqilgan. 
IX bob. Xalqaro makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi deb nomlanib, turli jahon 
mamlakatlarida YaIMni, yalpi daromadni hisoblash tajribalari, o‘ziga xos 
xususiyatlari, farqlari ko‘rib chiqilgan. 

---

115 
X bob. Iqtisodiy faoliyat samaradorligi statistikasi deb yuritilib, ishlab chiqarish 
va mahsulot rentabelligi, jonli mehnat sarfi samaradorligi ko‘rsatkichlari, kapital 
qo‘yilmalar samaradorligi ko‘rsatkichlari turli mamlakatlar misolida ko‘rib chiqilgan. 
XI bob. Aholi turmush darajasi xalqaro statistikasi, deb nomlanib, aholining 
turmush darajasiga ta’sir etuvchi omillar: ish haqi, daromadlar, yashash sharoitlari, 
sog‘liqni-saqlash muassasalari faoliyati turli mamlakatlar misolida ko‘rib chiqilgan.