O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

 
 

---

 
115 
10.2. Terma kitob – xrestomatiyalarda bosilgan tarjimalar 
Rus-tuzem  maktablari  ochilgan  dastlabki  yillarda  na  fan  dasturi, 
na darslik va na biron qo„llanma bor edi. Har qaysi muallim o„z bilga-
nicha o„qitar, shuning uchun darslik va qo„llanmalarga bo„lgan ehtiyoj 
va talab kundan-kunga ortib borar edi. 
Rus  tilini o„rgatishda, rus tuzem  maktablari uchun terma kitob  – 
xrestomatiyalar  va  darsliklar  tuzishda  mashhur  pedagog  S.Grame-
niskiyning  “Ўқув  китоблари”  katta  rol  o„ynadi.  S.Grameniskiy  rus 
tuzem maktablari uchun to„rtta “Ўқув китоб” tuzib, 1895-1899-yillar 
ichida nashr qildirdi. Ular qisqa fursatda bir qancha marta qayta nashr 
qilindi. Masalan, uning talabalarga rus bo„lmagan o„quv yurtlarida rus 
tili o„qitish bo„yicha tuzgan “Биринчи ўқиш китоб” 1906-yilga borib 
olti marta qayta nashr qilingan bo„lsa, ikkinchi kitobi 1913-yilga borib 
sakkiz marta qayta nashr qilindi. S.Grameniskiy o„z o„quv kitoblariga 
I.A.Krilov masallari, A.S.Pushkin she‟rlari, L.N.Tolstoy hikoyalaridan 
tanlab kiritgan edi. 
O„zbek tilida rus tuzem maktablari uchun birinchi darslik yozgan 
kishi Toshkentdagi birinchi rus tuzem maktabining muallimi Sayd Ra-
sul xo„ja Said Aziz xo„ja mufti o„g„li bo„lib, u “Ustodi avval” kitobini 
1900-yilda  nashr  ettirdi.  Kitobning  nomi  muqovada  rus  va  o„zbek 
tillarida yozilgan. Kitob 1913-yilga borib 14 marta qayta nashr etildi. 
Qo„qon  shahridagi  rus  tuzem  maktabining  muallimi  Serikboy 
Oqayev  1912-yilda  “Xrestomatiya,  ya‟ni  terma  kitob”  ni  nashr  qildi. 
Bu kitobning kotibi va muharriri tilshunos olim Ashur Ali Zohiriydir. 
Xrestomatiyaga 60 dan ortiq masal va hikoyalar kirgan, ularning yar-
mi  deyarli  tarjima  asarlaridir.  Bular  orasida  I.A.Krilov,  A.S.Pushkin, 
L.N.Tolstoy asarlari tarjima qilib berilganligi diqqatga sazovor.