O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
tarzhima tarixi
|
3.4. Romantizm Paul Van Tayhmning Yevropa romantizmi haqidagi katta Cher- kovning namunali ishi “Le romantisme dans la litterature europeenne (Yevropa adabiyotidagi romantizm 1948)”da u mazkur yo„nalishga “une crise de la conscience europeenne (Yevropa vijdoning inqiro- zi)”deb ta‟rif bergan. Ratsionalizmni rad etish bilan vitalistik yo„nalish xususiyatlari, individual yozuvchining dunyoqarashlariga nisbatan metafizik va inqilobiy ideal sifatida e‟tibor kuchaydi. Individualizm tasdiqlanishi bilan erkin ijodiy harakat tasavvuri paydo bo„ldi va shoirni go„yo mistik yaratuvchi sifatida namoyon qiluvchi, she‟riyatni yaratuvchi inson esa olamni qaytadan yarata oli- shi mumkin, degan fikrni Shelliy “The Defence of Poesy” (“She‟riyat himoyasi”) (1820) asarida keltirib o„tadi. Gyote estetik baholash iyerarxiyasi bosqichlari va tarjima turlari o„rtasidagi farq she‟riyat va ijod rolini qayta baholash natijasidagi tarjimaga bo„lgan munosabatning o„zgarishini ko„rsatib berishda deb hisoblanadi. Angliyada Kolorij (1772-1834) o„zining “Biographia Literaria” (“Adabiyot biografiyasi”) (1817) asarida fantaziya va ijodiy tasavvur o„rtasidagi farq haqidagi nazariyasini bayon qilarkan, ijodiy tasavvur fantaziyaning jonsiz mexanizmidan farqli o„laroq eng yuqori va orga- nik kuch deya tasdiqlaydi. Mazkur nazariya nemis nazariyotchisi va tarjimoni Avgust Vilgelm Shleygl (1767-1845)ning 1813-yilda ingliz tiliga tarjima qilingan “Vorlesungen uber dramatische Kunst und Literatur” (Adabi- yot va drama san‟ati haqida ma‟ruza)ma‟ruzasida aytilgan mexanik va organik shakl muholifat nazariyasiga mos keladi. Har ikki ingliz va nemis tillari nazariyasida tarjimaga ijodiy yoki texnik faoliyat deb ta‟rif berish kerakmi degan savol ko„tarildi. 33 Tarjima tabiati borasidagi yunon munozaralarida bir qator yirik yozuvchi va tarjimonlarning noaniq munosabatini ko„rish mumkin. A.V.Shleygl tasdiqlashicha, og„zaki va yozma nutqning barcha shakllari tarjima hisoblanadi, chunki kommunikatsiyaning maqsadi qabul qilingan xabarni qayta kodlaydi va tarjima qiladi, shuningdek, xabarning asliyat shakli saqlanishi kerak (masalan, u Dantening she‟r- lari tarjimasida asliyatdagi italyancha “tertsina” she‟riy shaklini saqlab qolgan). Unga qadar, Fridrix Shleygl (1772-1829) tarjimani til yoki ada- biyot bilan bog„liq bo„lgan faoliyat sifatida emas, balki fikrlashning bir kategoriyasi sifatida keltiradi. Yozuvchilar g„oyasi har doim Bleykning “har bir inson ichida yaratgan yashaydi,” degan fikrni qayta qayta takrorlashdan iborat bo„lgan, natijada tarjimalarning ko„pida shu fikr takrorlanadi, Shekspirning Shleygl-Tayk tarjimasi (1797-1833-yillar), “Divina Commedia” asari tarjimalarining Shleygl va Keri versiyasi (1805- 14)va butun yevropa tillari bo„yicha zamonaviy faoliyat va ko„plab tanqid ishlari bo„yicha intertaffik tarjimalarga sababchi bo„lgan. Shelliy o„z ishi 1 da va Timotiy Uveb tarjimasida tarjimon rolining qanchalik noaniq ekanligini o„z ijodlarida ko„rsatib o„tishgan. Shelliy va Medvinning ishlariga tayangan holda Uveb Shelliy tarjimani quyi mavqedagi faoliyat sifatida ko„rganini xuddi intilishlar o„rtasidagi bo„shliqlarni to„ldirishdek ko„rsatadi va u uning g„oya sifatida hayrat- ga sazovor ishlarini hamda shunday tarjima ishlarini adabiyot ne‟mat- lariga almashtirgan. Bu almashinish muhim ahamiyatga ega, chunki ayrim ma‟nolarda romantik estetika bo„yicha tuzilgan Gyote tarjimasi iyerarxiyasiga to„g„ri keladi. Eng muhimi formal tarjima jarayonidagi urg„uning oshishi bilan aralashib ketishi mumkin, tarjima qilinmaslik esa XIX asrnig so„nggi tarjima natijasidagi texnik aniqlik va sinch- kovlikka urg„u berilishiga olib keladi. Fikr tilning quyi qismida va o„rasida yotishi tarjimonlar uchun jumboqli vaziyatni keltirib chiqar- gan. Faqatgina ikki yo„l bu vaziyatdan olib chiqa olgan: 1) so„zma-so„z tarjimadan foydalanish, xabarni zudlik bilan tilga konsentratsiyalash; 1 Shelley P. The Defence of Poesy, in Complete Works. – London: Ernest Benn, 1965. – pp. 109–43. 34 2) sun‟iy tilni biron bir originallik orqali namoyon bo„ladigan matn orasida foydalanish. Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|