O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti q. X. Аbdurаhmоnоv
Download 3.69 Mb. Pdf ko'rish
|
1-y-Aholini-ish-bilan-bandligi.-Oquv-qollanma.Q.X.Abdurahmonov-va-vosh.T-2011
- Bu sahifa navigatsiya:
- Uy xo’jaliklarining yalpi daromadi
|
11.2-chizma. Uy xo’jaliklari yalpi daromadlariga oid chizma Uy xo’jaligi – bitta xonadonda yashaydigan, barcha daromadlari va moddiy boyliklarini (yoki ularning bir qismini) birlashtirgan va tovarlar hamda xizmatlar Birlamchi daromadlar Ikkilamchi daromadlar Ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyatidan Joriy transfertlar - yollanib ishlashdan (mehnat haqi pul va natura bilan to’lanadi), - o’zining ishi (biznesi) bilan bandlikdan, - aralash daromad, - shaxsiy tomorqa xo’jalikdan (pul va natura bilan) olinadigan daromad Mulkdan Moliyaviy aktivlardan: -qimmatli qog’ozlardan, -banklardagi omonatlardan Noishlab chiqarish aktiv- laridan: er, ko’ch- mas mulk va hoka- zolardan -pensiyalar, -stipendiyalar, -nafaqalar, -sug’urta tovonlari, -moddiy yordam, -gumanitar yordam, -merosdan olinadigan daromad Uy xo’jaliklarining yalpi daromadi 217 iste’moli, asosan turar joy va oziq-ovqat mahsulotlariga sarf-xarajatlarni birgalikda amalga oshiradigan shaxslar guruhi (yoki bir shaxs)dir. Aralash daromad daromadlarning mustaqil ko’rsatkichi bo’lib, unda mehnatga haq to’lash va foyda olish elementlari mujassamlashadi. Aralash daromadlar xususiy tadbirkorlik faoliyatidan (yollanma mehnat qo’llanilmagan holda), shaxsiy tomorqa xo’jaligidan olinadigan daromadlar, erkin kasbdagi shaxslarning daromadlari, mualliflik gonorarlari va shu kabilarni o’z ichiga oladi. Bozor iqtisodtiyoti sharoitida har qanday mamlakatning aholi daromadlari hamisha turli ijtimoiy guruhlar bo’yicha tabaqalashadi. Bunda asosiy masala ushbu daromadlarning qay darajada tabaqalashganligidangina iborat. Adolat va fuqarolar tengligi tamoyillari xukmron bo’lgan demokratik davlatda ayrimlar o’ta badavlatligi, boshqalarning esa qashshoqligi ijtimoiy keskinlikning oshishiga olib kelishi mumkin. Aynan shu bois daromadlardagi mavjud notenglikni o’lchash uslubiyatini o’zlashtirish, tengsizlikni vujudga keltiradigan sabablarni bila olish va aholi daromadlarining jamiyat uchun maqbul yo’sinda tabaqalashishiga erishish zarur. Iqtisodiyotda aholi daromadlari tabaqalashuvini o’lchashning turli usullaridan foydalaniladi. Eng oddiy usul – aholini belgilangan oraliqlar doirasida daromadlar darajasi bo’yicha guruhlashdir. Masalan, 200 ming so’mlik oraliqni belgilaymizda, qancha kishi 200 ming so’mgacha miqdorda daromadga ega ekanligini, keyin qancha kishi 200 ming so’mdan 400 ming so’mgacha, so’ng 400 ming so’mdan 600 ming so’mgacha daromadga ega ekanligini aniqlaymiz va hokazo. Daromad darajasi va dinamikasini baholash uchun o’rtacha daromad ko’rsatkichidan foydalaniladi. O’rtacha daromad darajasi shunday arifmetik o’lcham sifatida aniqlanadiki, bunda daromadlarning jamlangan hajmi aholining jami soniga bo’linadi. Bozor iqtisodiyotiga ega ko’pchilik mamlakatlarning statistikasida daromadning o’rtacha darajasi emas, balki median darajasi hisoblab ko’riladi. Median daraja shundayki, xodimlar yoki aholining bir xil miqdori undan yuqoriroq va pastroq darajada daromad oladi. Masalan, korxonada 7 ming kishi ishlaydi. Dastlabki ming kishi 240 ming so’m miqdorida, ikkinchi ming kishi – 250 ming so’m, uchinchisi – 270 ming so’m, to’rtinchisi – 300 ming so’m, beshinchisi – 350 ming so’m, oltinchisi – 370 ming so’m, ettinchisi – 400 ming so’m daromad oladi. Shunda xodimlar ushbu guruhining median daromadi 30 mln so’m, o’rtacha daromad esa 320 ming so’m bo’ladi. Eng ko’p va eng kam daromadga ega bo’lgan aholi guruhlarining nisbati tabaqalanishning yaxshi ma’lum bo’lgan ko’rsatkichlaridan biridir. Butun aholi bunda son jihatidan teng bo’lgan o’n foizli, yigirma foizli yoki yigirma besh foizli guruhlarga bo’linadi. Shundan so’ng, oxirgi guruh olgan daromad birinchi guruh olgan daromadga bo’linadi. Shunda tegishli ravishda aholi daromadlarining detsil, kvintil yoki kvartil nisbatini olamiz. Quyidagi rasmda aholining yigirma foizlik guruhlarga qanday taqsimlanganligi ko’rsatilgan. U5 ning U1 ga nisbati aholi daromadlarining kvintil nisbatini ko’rsatib beradi. Aholi daromadlari tabaqalanishini baholashning boshqa usulini ham qo’llash mumkin. Bu usul hisobga olish natijasining oshib borishini e’tiborga olish orqali amalga oshirilishiga asoslangan. Yoki, iqtisodchilarning iborasi bilan aytganda, daromadning kumulyativ ulushlari hisobga olinadi. Barcha oilalarning daromadlari bir xil bo’lgan, |
