O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti q. X. Аbdurаhmоnоv

12.2-jadval
O’zbekiston Respublikasi mehnat resurslari sonining o’zgarishi 
(ming kishi) 
Ko’rsatkichlar 
1991 y. 2001 y. 2005 y. 2006 y. 2008 y. 2009 y. 
1991-
2009 yy., 
% 
Mehnat resurslari 
10213,2 12817,4 14434,4 14791,9 16540,9 16705,4 
144,8 
Mehnat yoshidagi 
mehnatga layoqatli 
aholi 
9917,1 
12630,0 
14300,6 
14622,5 
16321,9 
15952,4 
147,4 
Ishlayotgan 
o’smirlar va 
pensionerlar 
296,1 
187,4 
133,8 
169,4 
189,5 
193,4 
57,2 
hamisha butun aholi soni kabi o’zgaravermaydi. Bu farqlanish turli yo’nalishlarda 
bo’lishi ham mumkin. 
Qaror topgan statistik amaliyotta ko’ra, mehnat resurslari mehnatga qobiliyatli, 
mehnatga layoqatli yoshdagi fuqarolar, ya’ni mamlakat iqtisodiyotida ishlayotgan yoshlar 
o’rta hamda mehnatga o’ta qobiliyatli yoshdagi kishilardan iborat bo’ladi. Ko’pincha 
yoshlar ishlovchi o’smirlar, katta yoshdagi kishilar ishlayotgan pensionerlar deb ataladi. 
Tarixdan ma’lumki, mehnatga layoqatli yosh chegaralari ijtimoiy va iqtisodiy 
sabablarga ko’ra qonunlar asosida o’zgarib turgan. Chunonchi, 1929-1933 yillarda
14 yosh mehnatga layoqatli yoshning quyi chegarasi bo’lgan, 1937 yilga kelib, u
15 yoshgacha ko’tarildi. Urush yillarida ushbu yosh chegarasi yana 14 yoshgacha tushdi, 
urushdan keyingi yillarda esa, 16 yoshni tashkil etdi. Hozirgi vaqtda O’zbekiston 
Respublikasining Mehnat kodeksida mehnatga layoqatli yoshning quyi chegarasi
16 yosh deb belgilangan bo’lib, u O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan 
ta’minlash to’g’risida»gi Qonunida o’z aksini topgan. 
Yosh chegarasi erkaklar uchun 60 yosh, ayollar uchun 55 yosh belgilangan bo’lib, 
bu yoshga etganlar uchun pensiya olish huquqi belgilangan. Biroq bu qoidada istisno ham 
bor. Organizmga yuksak ruhiy fiziologik bosimlar bilan bog’liq kasb faoliyatining ayrim 
turlari uchun pensiya chizig’i sezilarli ravishda 5-10 yilga, ba’zan undan ham ko’proq 
qisqaradi. 
Bu yerda imtiyozli shartlarda qarilik pensiyasi tizimi amal qiladi. Ayollar uchun 
pensiya yoshi odatdagi tajriba darajasida bo’lsa-da, hamma joyda erkaklarning o’rtacha 
umr ko’rishi ayollarga nisbatan sezilarli ravishda kamroqdir. 
Ayrim holatlarda (korxonaning tugatilishi, shtatlarning qisqarishi) belgilangan 
yoshdan avvalroq, ya’ni ayollar 53 yoshdan, erkaklar esa 58 yoshdan pensiyaga 
chiqishlariga ruxsat etiladi. 
Ishlab chiqarish amaliyotida «mehnat resurslari» tushunchasi ko’p ishlatilsa-da, 
ilmiy adabiyotlarda bu tushunchadan ancha kamayib ketmoqda. 
Fikrimizni batafsilroq asoslash maqsadida, dastlab «resurs» so’zi bilan foydalanish 
mumkin bo’lgan turli vositalar, zaxiralar, imkoniyatlar, manbalar belgilanishini eslaylik.

---

238