O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat instituti

2.2-rasm. Ishlab chiqarish jarayonining turlanishi 
 
Asosiy ishlab chiqarish jarayonida qayta ishlov berilishi natajasida xom-
ashyoning geometrik andozalari, o‗lchovlri va fizikaviy xususiyati o‗zgaradi va u 
tayyor maxsulotga aylanadi. Paxta tozalash korxonalarida bunday jaryonlarga 

---

34 
paxta xom-ashyosini quritish va tozalash; jinlash; lintrlash; tola, momiq va chigitni 
tozalash; presslashlar kiradi.
Xom-ashyoning 
tayyor 
mahsulotga 
aylanishida 
uzluksiz 
ishlab 
chiqarishda ta‘minlashda zaruriy imkoniyat yaratadigan jarayon- yordamchi 
jarayondir. Paxta tozalash kokxonarida yordamchi jarayonlarga quydagilar kiradi: 
asbobuskunalarni taminlash jun va linter uskunalaridagi arrani almashtirish, 
eletroenergiya va moylash materiallari bilan ta‘minlash.
Xizmat ko„rsatuvchi jarayonlar - ham asosiy, ham yordamchi jarayonlarga 
xizmat ko‗rsatuvchi jarayondir. Ularga ombor xo‗jaligi, transport xizmati vash u 
kabilar kiradi. 
Asosiy va yordamchi ishlab chiqarish jarayoni va qisman mehnat jarayonlari 
bir-biri bilan o‗zaro bog‗liq tarzda yo‗lga qo‗yilgan holda yuqori sifatli mahsulot 
ishlab 
chiqarish 
natijasida 
korxona 
yuqori 
darajadagi 
samaradorlik 
ko‗rsatkichlariga erishadi. SHuni qayd etish lozimki, asosiy ishlab chiqarish 
jarayonlarida bir xil ishlab chiqarish bo‗limlarning ish unumi bir-birigi mos 
emasligi, ishchilarning noto‗g‗ri joylashtirilishi, texnologiya tizimiga e‘tibor 
bermaslik, mehnatni ilmiy asosda tashkil qilmaslik natijasida yordamchi ishlab 
chiqarish jarayoni yuqori darajada tashkil etilmasligi kabi korxona texnik-iqtisodiy 
ko‗rsatkichlarning pasayishiga olib keladi.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning makon turi ishlab chiqarishni samarali 
xususiy jarayonlarga ajratishni ta‘minlaydi, ularni aniq bir ishlab chiqarish 
uchastkasiga biriktirishki, ular o‗rtasida o‗zaro aloqadorlikni o‗rnatishni 
ta‘minlaydi. 
Ishlab chiqarishni tashkil etishning fazoviy turi ishlab chiqarish siklining 
davriyligini, alohida ishlab chiqarish jarayonlari bajarilishi ketma-ketligi, qayta 
ishlashga paxta xom-ashyosi partiyalari navbatga turilishini aniqlaydi. 
Har qanday ishlab chiqarish jarayoni operatsiyalardan tashkil topgan bo‗lib, 
ish joylari bo‗lishligini talab etadi. 
Texnologiya jarayonining asosiy qismi operatsiyadir. Operatsiya deganda 
mehnat predmeti bilan ishchilar tomonidan bir joyida jihozlarni qayta sozlash va 

---

35 
uni joyini o‗zgartirmasdan amalga oshtriladigan ishlab chiqarish tushuniladi. 
Operatsiya texnolgik jarayonlarni rejalashtirishning, tuzib chiqishning va mehnatni 
me‘yorlashtirishning asosiy tashkil etadi. CHunki, jihozlarning butun 
imkoniyatlaridan to‗la foydalanish, ularning to‗xtovsiz ishlashiga erishmoq uchun 
va bu jihozlarda ishlashga qancha ishchi kerakligini bilish uchun operatsiyani 
bajarishga ketadigan vaqtni hisoblanib chiqish kerak bo‗ladi. Operatsiyalar