O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat instituti

7.4-rasm. Ish vaqtining sarflanishini turkumlash 
Ishchiga bog‗liq bo‗lgan dam olish vaqti asosan dastgoxlarning ish vaqtida 
nosozligi sababli va ishni yaxshi tashkil kilinmaganidan unumsiz sarflangan vaqt 
bilan belgilanadi. 
Ish vaqtini o„rganish usullari. Texnikaviy normalashda xronometraj usuli 
deb, texnologik jarayonlarning takrorlanayotgan asosiy va yordamchi ish 
elektrlariga sarflangan vaqtni tahlil qilishga aytiladi. 
Korxonada ma‘lum bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun vaqt sarflarning 
aniqlash, jarayonlarning to‗zilishini loyihalash, ilg‗or ish usullarini joriy etish va 
alohida ishlariga berilgan ish normalarini bajara olmaslik sabablarini aniqlashda 
ishlab chiqarishning xronometraj usullari qo‗llaniladi (7.5-rasm). 

---

151 
7.5-rasm. Ish vaqtini kuzatishning xronometraj usuli 
 
Ishchining ish vaqti sarfini kuzatishda quyidagi tartibda ish olib boriladi: 
- xronometraj uslubiga tayyorgarlik; 
- o‗lchangan vaqt sarflarini yozib borish va ularni ishlab chiqish; 
- loyihalash uchun ishlatiladigan vaqt sarflarini tahlil etish va boshqalar. 
Xronometraj o‗tkazish uchun oldindan ko‗zatish ob‘ektlari tanlab olinadi, 
so‗ng jarayonlarni mayda bo‗lak operatsiyalarga bo‗lib, bir qancha o‗lchov 
nuqtalarini belgilab chiqib, so‗ng esa ko‗zatuv o‗tkazishi boshlanadi. Ko‗zatuv 
jarayonlari ilg‗or, yuqori malakali ishchilar orasida olib boriladi, chunki ular 
berilgan ish normalarini doimo mo‗ljaldan ortiq bajaradilar. 
Ish vaqtini fotografiya qilish deb, ishchi vaqti va asbob-uskunalarni to‗la 
ish smena davomida yoki uning qismida vaqt sarfini ko‗zatish va uni o‗rganish 
uslubiga aytiladi. 
Ish vaqtini fotografiya qilish usuli asosan ish vaqtining nobutgarchiligiga 
yo‗l qo‗ymasdan ularni aniqlash, ish vaqtidan to‗la foydalanish, ish vaqtini 
normalash uchun materiallar to‗plash, ish joylariga xizmat qilib tanaffus vaqtlarini 

---

152 
normalashni o‗z ichiga oladi. Ish vaqtini fotografiya qilish, xronometraj kabi 
tayyorgarlik, ko‗zatuv olib borilib, sarflangan vaqt yozib boriladi va unda ishlab 
chiqarishda va loyihalashda foydalaniladigan vaqt sarflari tahlil etiladi. Qilingan 
tahlil natijasida ish vaqtining balans loyihasi tuziladi (7.6-rasm).