O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 
1. "Ismaloq tarixi - har xil turdagi ismaloqlarning kelib chiqishi". Sabzavotlar haqidagi faktlar. 
2019 yil. Olingan 2 noyabr 2019. 
2. Rolland, Jak L.; Sherman, Kerol (2006). Oziq-ovqat entsiklopediyasi. Toronto: Robert Rouz. 
335-38 betlar. ISBN 9780778801504.
3. Ibn al-Avvom, Yaya ibn Muammad (1802). "23.8". Kitob al-Filaha. Olingan 30 iyul, 2014. 
4. Klifford A. Rayt. O'rta er dengizi sabzavotlari: oshpazning ABC sabzavotlari va ularni Ispaniya, 
Frantsiya, Italiya, Gretsiya, Turkiya, Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikada tayyorlash, uy oshpaziga 200 
dan ortiq haqiqiy retseptlar mavjud.. (Boston: Garvard Common Press, 2001). 300-301 betlar. 
5. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 6. https://www.jardineriaon.com/uz/ismaloq.html 

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
252 
FERMENTLANGAN SUT MAHSULOTLARI TEXNOLOGIYASI 
Bak:Qurbonov Bekzod, bak: To’liboyeva O’g’iloy, ass:Raxmonova Charos 
Ushbu maqolaning mazmuni shundan iboratki, sut mahsulotlaridan fermentlar ta’siri yordamida 
qatiq olish texnologiyasini yoritib berish.Qatiq sut mahsuloti bo’lib, tabiiy sutdan mahsus bakteriyalarni 
Str. Lactis, Str. Diacetilactis, Bact. Casei, Bact. Asidophilum qo’shib achitish orqali sanoat miqyosida 
olinadi.Qatiq oqish rangli quyuq va nordon ta’mli bo’ladi.Tarkibida yog’ miqdoriga qarab, yog’li 
3,2%sut yog’i bo’ladi va kam yog’li 0,05%dan oshmaydi.[1] Qatiqni uy sharoitida sutni qaynatib, keyin 
30-35
o 
darajagacha sovutiladi, so’ngra ivitiladigan idishlarga qiyib, tomizg’i [ bir litr sutga 1 osh qoshiq 
qatiq yoki smetana] solib aralashtirib yuboriladi. Idishning qopqog’ini yopib, salqin qilib o’rab 
qo’yiladi.4-5 soatdan so’ng qatiq tayyor bo’ladi. Keyin iste’mol qilishga yaroqli holga keladi. 
Qatiq odam organizmi uchun foydali mahsulot hisiblanadi.Bir piyola qatiqda 250 mg oqsil 
mavjud . Qatiqda oqsil, Ca, K, P, sut kislatasi , Vitaminlardan A, D, B
2 
bor.Qatiqga turli xil 
qo’shimchalar qo’shib ko’plab mahsulotlar olish mumkin. Sutning oshqozonda bo’lish darajasi 30%, 
qatiqning so’rilishi esa 90% ni tashkil etadi.[3] Shundan ko’rinib turibdiki sekin hazm bo’ladigan sutdan 
ko’ra , qatiq istemol qilish foydalidir. Qatiq tarkibida ko’plab foydali bakteriyalar , Vitaminlar va Amino 
kislotalar bo’lib ular insonni immunitetini oshiradi, uyquning tinch bo’lishiga yordam beradi, asab 
tizimiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.[2] Tabobatda ushbu ichimlikning bir qancha xususiyatlari e’tirof 
qilinadi. 
Olimlarning bir qator ilmiy tadqiqotlari natijasiga ko‘ra qatiq surunkali gastrit, ateroskleroz, 
diabet, ishemiya, disbakterioz va gipertoniya kasalliklarining oldini olishda ajoyib vosita sanaladi. 
Shifosi uchun har kuni ovqatdan 15 daqiqa o‘tib ichish tavsiya etiladi.Qatiq jigar sirrozi profilaktikasida 
ham o‘zini oqlay olgan. Shuningdek, jigar faoliyati bilan bog‘liq xastaliklarda ham qatiq ichish 
foydali.Tana vazningizni kamaytirish ilinjida bo‘lsangiz, yog‘siz qatiq a’lo vosita bo‘loladi. Qatiqqa 
mayda to‘g‘ralgan rediska va ko‘katlarni aralashtirsangiz, tayyor salat bo‘ladi.Bolalar uchun yog‘li 
qatiqning bir kun avval tayyorlangani foydaliroq. Ayniqsa, qorin og‘riqlari, ovqat hazm bo‘lishi va ich 
ketishi bilan muammo kuzatilsa, yangi ivitilgan qatiq ichilmagani ma’qul.Muntazam qatiq iste’mol 
qilish qonda qand miqdorining ortib ketmasligini ta’minlaydi.
Agar oilangizda qandli diabet bilan og‘riganlar bo‘lsa, qatiqni kanda qilmang.Uxlashga yotishdan 
avval ichilgan bir stakan qatiq oshqozon-ichaklarga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, tinchlantiradi.Asabiy va 
ishtahasiz bo‘lsangiz, ertalab nonushtadan yarim soat avval bir stakan qatib ichib oling.Yuz teringiz 
quruqlashib ketgan bo‘lsa, qatiqqa ozroq maydalangan ko‘katlarni aralashtirib, niqob o‘rnida 
foydalanish mumkin.Qatiqning tinchlanitiruvchi hamda tetiklashtiruvchi hususiyati klimaks davridagi 
ayollar, homilador va emiziklilar uchun asqotadi. Shuningdek, hayz oldi bezovtaliklarini 
yengillashtirishda ham qatiq ichib turish foyda beradi. 
Uzoq umr ko‘rishni istasangiz, har kuni bir stakan qatiq iching. Shunda organizmingiz kun sayin 
yosharib boraveradi.Sut mahsulotlarini ko’paytirish maqsadida yangi ko’p sut beradigan sigir zotlarini 
olib kelib o’zimizni sharoitga moslashtirib o’simliklar biotexnologiyasi yordamida ozuqaga boy yem-
xashak o’simliklarini yaratib ulardan sigirlar uchun ozuqaga boy yem-xashak mahsulotlarini ishlab 
chiqarish. Sut mahsulotlarimizni jahon bozoriga olib chiqish iqtisodiyotimizni yana ham 
rivojlantiradi.Lactobacillus casei-foydali bakteriyalarning ko’p tarqalgan vakillaridan biridir.U sanoatda 
qo’llanilishi,xususan,sut mahsulotlarini ishlab chiqarishda foydalaniladi.Lactobacillus casei odatda 
oddiy sut kislotasi bakteriyasining[ya’ni ifloslantiruvchi bakteriyalarning]dominant turlari[4]pishishda
mavjud keddir pishloq va yaqinda genomning ketma-ketligi-L.casei ATCE 334mavjud bo’ldi.L.casei 
tabiiy fermentlangan sitsiliyada ham dominant tur hisoblanadi.Bu bakteriyani 1917-yilda Hansen va 
Lessellar kashf etdi.L..casei og’izda,qinda va ichakda yashovchi mikroorganizm.Laktobaxillus casie -
inson siydik yo’llari va og’zida joylashganLactobacillus jinsi turidir.Uning ushbu o’ziga xos turi keng 
pH va harorat oralig’iga ega,va amilaza fermentini ishlab chiqaruvchi L.acidophilusning o’sishi 
to’ldiradi.L.casie odatda og’iz bo’shlig’i shilliq qavatidan to tog’ri ichakgach va oshqozon traktida 
mavjud.Oshqozonning kislotali muhitida deyarli yo’q,ingichka ichakda laktobakteriyalar asosan paterial 
qatlamda joylashgan.L.casie bakteriyasing en ko’p soni yo’g’on ichakdan topilgan.Oshqozon-ichak 
trakti mikroflorasining tabiiy rezedenti sifatida Lactobacillus casie bifido bakteriyalar sonini 

---