O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
26 
бўлиш даражаси ортишига, шунингдек хом-ашё таркибидаги мой, паст даражадаги эркин ёғ 
кислотасига эга бўлган миқдорга эга бўлган сифатли мой олишга эришилади. 
Тадқиқотлар ва тажрибалар лаборатория шароитларида ва ишлаб чиқариш синовларида 
амалга оширилди. Рафинациялаш технологиясида хомашё сифатида маҳаллий шароитларда 
етиштирилган соя уруғларидан ажратиб олинган ўсимлик мойлари қабул қилинди. Тадқиқот ва 
таҳлиллардан замоновий физик-кимёвий баҳолаш усулларидан фойдаланилди. 
 
Фойдаланилган адабиётлар 
 
1.У.Х.Халимова. Ўсимлик ёғлари ишлаб чиқариш технологияси.- Ўқитувчи нашриёти, 
1982. 11-21 б. 
2В.Г.Щербаков. 
Биохимия и товароведение масличного сырья.-М.: Пищевая 
промышленность, 1979. -336 с. 
3.А.С.Гинзбург. Технология сушки пищевых продуктов.-М.: Пищевая промышленность, 
1976. -248 с.

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
27 
NAVLI UN TORTISHDA BUG‘DOY DONINING GEOMETRIK KO’RSATKICHLARINI 
TEXNOLOGIK AHAMIYATI
ass. Berdimuradov Xasan To’xli o’g’li, ass. Shaxriddinov Farrux Faxriddin o‘g‘li, 
ass.Ibragimov Anvar Kuchkarovich 
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali 
Bug'doy doni biologik jihatdan murakkab ko'pkomponentli tuzilmalar bo'lib, unda sifat 
ko'rsatkichlari yuqori agroekologik va genotipik omillarga bog'liqligi bilan ajralib turadi.Shu sababli 
navli un tortishda ularning har birida optimal texnologik rejimlarni tanlash, ularni boshqarish va
ko'rib chiqish zaruriyati mavjud.
Ma'lumki, don va undan qayta ishlanadigan sifatli mahsulotlar olishda va shakllantirishda 
asosiy hissa agroekologik va genotipik omillar tomonidan qo'shiladi. Biroq, ularning birgalikdagi 
ta'siri haqida ma'lumotlar kam bo'lib, bu ularni aniqlash usullarining mukammalligi, omillarning xom 
ashyo, yarim tayyor mahsulotlar va tayyor mahsulotlar sifatiga ta'siri darajasini izohlashdagi 
qiyinchiliklar bilan bog'liq sanaladi. 
Don qattiqligining ko'rsatkichi asosan bug'doyning genetik jihatdan texnik tasnifi bo'lib, 
agroekologik omillar ta'siriga eng chidamli bo'lib, bug'doyning fizik-kimyoviy ko'rsatkichlarini 
baholash uchun ob'ektiv mezon sifatida ishlatilishi mumkin. 
Donlarning yirikligi, ularning geometrik o‘lchamlari bilan tavsiflanadi. (uzunligi, qalinligi, 
eni). Bu o‘lchamlarning bir xilligi, don massasini yiriklik bo‘yicha tekisligini anglatadi. 
Qaysi o‘lchamlar chegarasidagi (masalan: uzunligi bo‘yicha teshiklari 2,2...2,5x20 mm elakda 
qolgan donlar) donlar miqdori 80 % dan ortiq bo‘lsa, don shu o‘lchamda yirikligi bo‘yicha 
tekislangan hisoblanadi [1]. 
Donni yirikligi bo‘yicha fraksiyalarga ajratish uning geometrik o‘lchamlariga ta’sirini ko’rib 
chiqish uchun biz Umanka va Polovchanka navlaridan foydalanamiz. 
Jadval-1 
Bug‘doy doni yirikligini uning geometrik o‘lchamlariga ta’siri (Umanka) 
№ mm 
o‘lcham li 
elak qoldig‘i 
Uzunligi, l mm 
Eni, a mm 
Qalinligi, V mm 
Don xajmi, 
V mm
3
Don yuzasi 
maydoni, F 
mm
3
3,0x20 
6,93 
3,33 
3,16 
36,43 
64,74 
2,8x20 
6,68 
3,15 
2,84 
30,57 
57,92 
2,5x20 
6,17 
2,93 
2,64 
24,55 
49,13 
2,2x20 
5,54 
2,57 
2,37 
18,53 
39,26 
2,0x20 
5,38 
2,54 
2,11 
14,35 
35,57 
1,7x20 
4,87 
2,35 
1,87 
11,14 
28,83 
Dastlabki 
don 
5,72 
2,65 
2,32 
18,32 
40,58 
Donning uzunligi, eni va qalinligi bo‘yicha fraksiyalarga ajralishi bu donlarga gidrotermik 
ishlov berish, maydalash, qobiq ajratish jarayonlarining eng samarali ko‘rsatkichlarini hisobga olgan 
holda jarayonni bir xil ketishini murakkablashtiradi [2]. Yuqori texnologik natijalarni ta’minlash 
uchun qayta ishlashga yuborilayotgan don partiyalarining geometrik o‘lchamlari bo‘yicha tengligiga 
kata ahamiyat beriladi. Don partiyalarining tengligini oshirish uchun donning mayda fraksiyasi ajratib 
olinadi va partiyalar yirikligi bo‘yicha bir necha fraksiyalarga ajratiladi. 
“Umanka” navinidan namuna olinib, undan 100 ta don uzunligi, qalinligi va , eni bo‘yicha 
o‘lchamlari aniqlandi. O‘lchamlari olingan donlar umumiy namunaga aralashtirilib, uni quyidagi 
elaklar jamlanmasida 3,0x20, 2,8x20, 2,5x20, 2,2x20, 2,0x20 va 1,7x20 fraksiyalarga ajratildi. 
Fraksiyalarga ajratilgan don massasidan 100 ta dondan ajratilib, uzunligi, eni va qalinligi bo‘yicha 
o‘lchamlari shtangensirkul yordamida aniqlandi. Tajribadan olingan natijalar 1-jadvalda keltirilgan. 
Jadvalda keltirilgan tajriba natijalari shuni ko‘rsatadiki, donning dastlabki namunasi, 3,0x20 
mm o‘lchamli elak qoldig‘i orasidagi farqni % dagi ifodasi kuyidagicha: mos tarzda, uzunligi 22% , 

---