O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
29 
SUT VA SUT MAHSULOTLARI ISHLAB CHIQARISHDAGI ZAMONAVIY 
TEXNOLOGIYA VA ASBOB-USKUNALAR 
 
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali 
bakalavr.Omonova M.A.,ass. Kengboyev S.A, ass. Norqulov J.F. 
 
Sut sanoati O'zbekiston agrosanoat majmuasining asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, aholini 
zarur miqdorda yuqori sifatli, xavfsiz va raqobatbardosh mahsulotlar bilan barqaror ta'minlashga 
qaratilgan. 
Sut va sut mahsulotlarining inson ovqatlanishidagi rolini ortiqcha baholab bo'lmaydi. Ular 
dastlab tayyorlangan xom ashyoning tarkibi va xususiyatlarining xususiyatlariga ko'ra foydali parhez 
xususiyatlariga ega bo'lib, ular kundalik iste'mol mahsulotlari guruhiga kiradi va insonga butun hayoti 
davomida hamroh bo'ladi. 
So'nggi yillarda O'zbekiston Respublikasida xom sut ishlab chiqarish barqarorlashdi: 2017 yilda 
111,0 million tonna, 2012 yilda 112,1 million tonna va 2020yilda 112,7 million tonna ishlab 
chiqarilgan.Bugungi kunda ishlab chiqarish hajmi sezilarli darajada past. 2016 yilda ishlab chiqarish 
hajmi 919,6 million tonnani tashkil etdi va fiziologik me'yorlarga muvofiq aholi ehtiyojlarini hozirgi 
ko'rsatgich qondirmaydi. Ishlab chiqarish yetishmasligi import hisobiga qoplanadi.O'zbekistonda xom 
sut ishlab chiqarish tuzilmasi bozorning nisbatan past konsentratsiyasini ko'rsatadi - sutning 96 foizi 
qishloq xo'jaligi tashkilotlari tomonidan, qolgani esa fermer xo'jaliklari va uy xo'jaliklariga tegishli. 
Shunday qilib, bugungi kunda sut va uni qayta ishlash mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 
o‘z mablag‘lari hisobidan ko‘paytirish dolzarbligicha qolmoqda, bu esa mamlakatning oziq-ovqat 
xavfsizligini mustahkamlashga xizmat qiladi. 
An’anaga ko‘ra sut sanoatini rivojlantirishning ikkita asosiy yo‘nalishi – mavjud texnologik 
jarayonlarni takomillashtirish va yangi texnologiyalarni yaratish belgilangan. Birinchi yo'nalishni 
rivojlantirish milliy sut mahsulotlarining juda katta guruhiga va birinchi navbatda aholi va aholi 
o'rtasida barqaror talabga ega bo'lgan fermentlangan sut mahsulotlariga (kefir, tvorog, achitilgan sut, 
smetana va boshqalar) taalluqlidir. Ushbu mahsulotlar inson organizmiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 
Zamonaviy bozor sharoitida yangi texnologiyalarni ishlab chiqish oziq-ovqat xom ashyosini 
ishlab chiqarish va qayta ishlashda innovatsion yechimlarini izlash bilan bog'liq. 
Mutaxassislarning fikricha, xomashyoni kompleks qayta ishlash va ikkilamchi xomashyodan 
foydalanishni ko‘paytirish, shuningdek, ishlab chiqarishning energiya sarfini kamaytirish, ishlab 
chiqarish quvvatini oshirish orqali sanoatda resurslarni tejashni ta’minlaydigan texnologiya va 
uskunalarni takomillashtirish va yaratish ustuvor vazifalardandir. Mahsulot sifati, xavfsizligi va 
raqobatbardoshligi muhimdir[1]. 
Sutni qayta ishlashda asosiy omil korxonaga yetkazib beriladigan xom ashyo sifati hisoblanadi.
Afsuski, bu ko'pincha orzu qilingan holda qoldiradi. Xom sutni qayta ishlashning eng samarali va 
innovatsion usullari, uning ta'm xususiyatlari va funktsional xususiyatlarini saqlab qolgan holda 
mahsulotning saqlash muddatini sezilarli darajada oshirishi mumkin bo'lgan baktofugatsiya va 
mikrofiltratsiya (sutning membrana sterilizatsiyasi deb ataladigan) kiradi. Bakto-fug separatorining 
texnologik zanjiriga kiritilishi sutdan mikroflorani, shu jumladan sporalarni, shuningdek, somatik 
hujayralarni va boshqa ifloslantiruvchi moddalarni olib tashlashni ta'minlaydi. 55°C haroratda sutni 
tozalash uchun baktofugedan foydalanish 96% dan ko'prog'ini anaerob va 94% dan ortiq aerob 
bakteriyalar va sporalarni, ayniqsa yog'larni olib tashlashni kafolatlashga imkon beradi. Pishloq 
tayyorlashda sutni bunday davolash bakterial sporalarning ko'payishini inhibe qilish uchun nitrat 
qo'shilishini yo'q qiladi. Mahsulotning maksimal yo'qolishi taxminan 0,05-0,1% ni tashkil qiladi va 
1,4 mikronga yetadigan hajmi bo'lgan membrana yordamida mikrofiltratsiya paytida bakteriyalar va 
sporalarni olib tashlash darajasi 99,95% ga yetadi va oxirgi pasterizatsiya tufayli, harorati 75°C dan 
oshmaydi, uni 99,99% gacha oshirish mumkin. Mikrofiltratsiyadan o'tgan sut, haroratni saqlash 
shartlariga rioya qilgan holda, 20 kun davomida yangiligi kafolatlanadi. 
Uzoq muddatli sutni qayta ishlashning bu usuli AQSH, Kanada, Germaniya, Shveytsariya, 
Avstriya va boshqalarda keng qo‘llaniladi.Mamlakatimizda bunday texnologiyaning joriy etilganiga 

---