O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Ko‘rsatkichlar 
 
1-Davr 
2-Davr 
3-Davr 
Abzorpshen–kosting, sh.b. 
200 
220 
200 
Direkt-kosting, sh.b. 
200 
160 
240 
Farqi 
0 
60
4
(40)
5
4
(170 b.-140b.) x 2 sh.b./b. =60 sh.b. 

---

146 
5
(140 b.-160b.) x 2 sh.b./b.=(40) sh.b. 
10.3. Xarajatlarni to‘la taqsimlab va o‘zgaruvchan xarajatlar bo‘yicha 
tannarxni kalkulyatsiya qilishni quvvatlovchi dalillar 
Direkt-kosting: 
• Qaror qabul qilish uchun foydali axborot bilan ta‘minlaydi 
Xarajatlarni o‘zgaruvchi va doimiy xarajatlarga ajratish ishlab chiqarish 
yoki komponentlarni xarid qilishga doir qarorlar qabul qilish uchun, mahsulot 
turlarini aniqlash uchun axborot olish imkonini beradi. 
• Foydani zahiralar o‘zgarishi ta‘siridan holi qiladi. 
Direkt-kostingdan foydalanilganda foyda mahsulotni sotish hajmiga bog‘liq 
bo‘ladi, abzorpshen-kostingdan foydalanilganda foydaga sotilgan mahsulot hajmi 
ham, ishlab chiqarish hajmi ham ta‘sir qiladi. Shu sababli direkt-kosting zahiralar 
bilan nayrang qilishga yo‘l qo‘ymaydi va menejerlar ishini baholashga juda mos 
keladi. 
Abzorpshen-kosting: 
• Doimiy ishlab chiqarish xarajatlariga etarli e‘tibor beradi. 
Xalqaro moliyaviy hisobot standarti (XMHS) doimiy ishlab chiqarish 
xarajatlarini zahiralar qiymatiga qo‘shishni talab qiladi. Tashqi maqsadlar uchun 
abzorpshen-kostingdan foydalanish moliyaviy ko‘rsatkichlarni o‘z hisobotlarini 
XMHS bo‘yicha tuzadigan boshqa kompaniyalarning ko‘rsatkichlari bilan 
taqqoslashni ta‘minlashga imkon beradi. 
• Hisobotda xaddan ortiq zararlar va foydani aks ettirishdan qochish 
imkonini beradi 
Mavsumiy biznesda zahiralarni ko‘paytirish davrida direkt-kostingdan 
foydalanilganda doimiy ishlab chiqarish xarajatlari davr xarajatlariga qo‘shiladi. 
Shu sababli zahiralarni ko‘paytirish davrida katta zarar qayd etiladi, tovarlarni 
sotish davrida katta foyda qayd etiladi. Abzorpshen-kostingdan foydalanilganda 
zararlar va foyda ancha barobarlashadi.
37
37
Management Accounting for Business Decisions, 2
nd
Edition, by Colin Drury, 2012 р.643

---

147 
Topshiriq 8-1. AX kompaniyasi o‘z mahsulotini har bir birligini 2 sh.b. 
bilan sotadi. Kompaniya tovar-moddiy zahiralar (TMZ)ni hisoblashning FIFO 
usulidan va haqiqiy kalkulyatsiyalash tizimidan foydalanadi. Ya‘ni ishlab chiqarish 
doimiy ustama sarflarini taqsimlash koeffitsienti ishlab chiqarishning haqiqatan 
ustama sarflarini haqiqiy ishlab chiqarish xajmiga taqsimlash yo‘li bilan 
hisoblanadi. Quyidagi axborot kompaniya faoliyatining dastlabki ikki yiliga oiddir: