O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

C. Ishlab chiqarish byudjeti. Sotuvning rejalashtirilayotgan hajmi natura 
ifodasida aniqlangandan so‘ng rejalashtirilgan sotuvni va zahiralarning zarur 
darajasini ta‘minlash uchun ishlab chiqarish zarur bo‘lgan mahsulot birligi va 
xizmat hajmini aniqlash mumkin bo‘ladi. Rahbariyat avvalo tayyor mahsulotlar 
zahirasi darajasi oldingidek qoladimi yoki u ko‘paytirilishi, yoxud kamaytirilishi 
lozimligini aniqlashi lozim. Davr oxirida tayyor mahsulot zahiralarining istalgan 
darajasi to‘g‘risidagi, byudjet davri boshlanishida mavjud mahsulot to‘g‘risidagi 
va sotuv birligi miqdori to‘g‘risidagi axborot asosida ishlab chiqarish jadvali ishlab 
chiqiladi. 
D. Materiallarni xarid qilish, foydalanish byudjeti. Materiallarni xarid 
qilish va ulardan foydalanishning rejadagi ehtiyoji bir hujjatda yoki alohida 
mustaqil byudjetlarda tayyorlanishi mumkin. Ko‘plar yagona hujjatni afzal ko‘radi. 
Bu hujjatda ishlab chiqarish rejalarini amalga oshirish uchun xarid qilish lozim 
bo‘lgan xom-ashyo, materiallar, yarim tayyor mahsulotlarning turlari miqdori, 

---

159 
xarid muddati aniqlanadi. Materiallardan foydalanish ishlab chiqarish byudjetida 
va moddiy zahiralarning taxmin qilingan darajasida aniqlanadi. Materiallar birligi 
miqdorini shu materiallarga xarid va sotuv narxlariga ko‘paytirilib, materiallarni 
xarid qilish byudjeti olinadi. 
E. Mehnat sarflari byudjeti. Bu byudjet rejalashtirilgan ishlab chiqarish 
hajmini bajarish uchun talab qilinadigan zarur ish vaqti soatlari mahsulot yoki 
xizmat birligi miqdorini mahsulot birligiga mehnat soatlari sarfini ko‘paytirish 
yo‘li bilan hisoblanadi. Shu hujjatda yoki alohida hujjatda mehnat sarfi zarur 
mehnat sarfini mehnatga haq to‘lashning tegishli soat stavkalariga taqsimlab, pul 
bilan ifodasi aniqlanadi. 
F. Umumiy ishlab chiqarish sarflari byudjeti. Bu byudjet materiallarning 
to‘g‘ri (bevosita) xarajatlaridan bevosita mehnat xarajatlaridan farq qiladigan 
nazarda tutilgan ishlab chiqarish xarajatlarining batafsil rejasi bo‘lib, kelgusi 
davrda ishlab chiqarish rejasini bajarish uchun shu xarajatlar qilinishi kerak. Bu 
byudjetning ikki maqsadi bor: 
1) 
Ishlab chiqarish va unga xizmat qilish bo‘yicha menejer, ishlab 
chiqqan barcha umumiy ishlab chiqarish sarflari byudjetlarini birlashtirish. 
2) 
Bu axborotlarni to‘plab, bu sarflarni kelgusi hisob davrida 
mahsulotning ayrim turlariga yoki xarajatlarni kalkulyatsiyalashning boshqa 
ob‘ektlariga taqsimlash uchun shu xarajatlar normativlarini hisoblash.