O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Daromad-
larning egri 
chizig‗i
 
Investitsiya
-
larning
egri 
chizig‗i
Birinchi 
faza 
Ikkinchi 
faza 
Uchinchi 
faza 
0 
Vaqt 
Daromadlarr 
t
0 
t
1 
Investitsiyalar 

---

194 
xarajatlari hajmi kamayib boradi. Investitsiya loyihasi keltiradigan daromad hajmi 
esa ortadi, chunki u asta-sekin o‗z samarasini bera boshlaydi. Bu holat ishlab 
chiqarish xarajatlarini kamaytirib, sotish hajmining ko‗paytirishga imkon beradi.
Loyihaning bu tariqa rivoji uning foydalanish deb ataluvchi uchinchi 
fazasida davom etadi. Uchinchi fazada ishlab chiqarish hajmini saqlab turish va 
ko‗paytirish uchun asosiy vositalarning eskirishi orqali jamg‗arilgan manbadan 
ham foydalaniladi. Unda mahsulotlarni sotishdan olinadigan daromadni 
investitsiya xarajatlaridan oshishi kuzatiladi. Natijada t
1
vaqtda daromadning 
umumiy summasi loyihaga qo‗yilgan kapital qo‗yilma qiymatiga teng bo‗ladi va 
loyihani qoplash nuqtasiga yetadi.
Loyihani ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonida uni moliyaviy 
jihatdan baholanadi. Buning uchun loyihani qoplash darajasi, investitsiyalar 
samaradorligi kabi iqtisodiy ko‗rsatkichlar tahlil qilinadi.
Korxonalar faoliyatida investitsiya manbalarining yetishmasligi doimo 
ulardan oqilona foydalanish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Agar investitsiya 
loyihasini amalga oshirish uchun investitsiya hajmi yetarli bo‗lsa, korxona 
sarflangan investitsiyadan, investitsiya zaxirasining har bir birligidan ehtimoli 
kutilgan eng ko‗p iqtisodiy samara olishga harakat qilinadi.
Aksiyadorlik jamiyatlarining paydo bo‗lishi, turli xil mulk shakllarining 
rivojlanishi, iqtisodiyotda davlat mulki hissasining kamayishi, ichki va tashqi 
investorlarning faollashuvi rentabellikni aniqlashga yangicha yondashuv - 
investitsiyalar (yoki ularning alohida elementlari: kapital qo‗yilma, kapital) 
samaradorligini hisoblashni talab qilmoqda.
Sarflangan kapitaldan olinadigan mutlaq iqtisodiy samara (E) sarflangan 
kapital hisobiga olingan daromad (D) va investitsiya qo‗yilmalarining hajmi (I
x
) 
o‗rtasidagi bog‗liqlikni quyidagi formula orqali ifodalash mumkin: