O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

2.2-rasm. Ishlab chiqarish korxonalarida javobgarlik markazlari 
tuzilmasi 
Javobgarlik markazi rahbari vazifalarni bajarish bo‘yicha belgilangan 
majburiyatlar bilan birga moliyaviy javobgarlikni ham o‘z zimmasiga olishi 
shart. Bunda har bir markaz o‘ziga tayinlangan turli funktsiyalarni bajarishi 
mumkin (ishlab chiqarish, marketing, texnik xizmatlar, hisob, nazorat va h.k.). 
Mazkur holatda, muayyan funktsiyalar yoki vositalar emas, balki xodim yoki 
Is
h
la
b chi
qa
ri
sh k
o
rx
o
n
a
si
 
J
a
v
o
bg
a
rl
ik m
a
rk
a
zl
a
ri
 
 
X
a
ra
ja
tl
a
r m
a
rk
a
zi
 
 
F
o
y
d
a
 
m
a
rka
zi
 
 
Inv
es
ti
ts
iy
a
la
r 
m
a
rka
zi
 
 
So
ti
sh m
a
rka
zi
 
 
Ishlab chiqarish
sexlari
Tetro-pak
sexi 
Ishlab chiqarish texnologik 
laboratoriyasi
Bosh texnolog, energetik, mexanik 
xizmatlari
Marketing
bo‗limi 
Ta‘minot
bo‗limi
Sotish
bo‗limi
Kapital qo‗yilmalar,
qimmatli qog‗ozlar 
muomalalariga javobgar
xodim 
Mahsulot
hajmi, baho
va xarajatlarga
javobgar
xodim 
Materiallar va tayyor
mahsulotlar ombori

---

46 
ma‘muriyat javobgarlik markazi ob‘ekti bo‘lib hisoblanadi.
Takrorlash uchun savollar  
1) Korxonaning faoliyatida xarajatlar qanday ahamiyatga ega? 
2) Xarjatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizomga muvofiq xarajatlar qay tartibda 
guruhlanadi? 
3) Ishlab chiqarish xarajatlari iqtisodiy mazmuniga ko‘ra qanday 
guruhlarga ajratiladi? 
4) Asosiy, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqarishlar hisobi 
o‘rtasida qanday bog‘liqlik mavjud? 
5) Asosiy ishlab chiqarish xarajatlariga qanday xarajatlar kiritiladi? 
6) Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari hisobi qanday xususiyatlarga 
ega? 
7) Umumishlab chiqarish xarajatlari korxona faoliyatida qanday o‘rin 
tutadi? 
8) Javobgarlik markazlari nima? 
9) Xarajatlarni javobgarlik markazlari bo‘yicha hisobga olishning 
maqsadi nima? 
10) Javobgarlik markazlari qanday tasniflanadi? 
11) Javobgarlik markazlarini tasniflashga qanday talablar qo‘yiladi? 
12) Javobgarlik markazlarini boshqarishning qanday shakllari mavjud? 
13) Javobgarlikning asosiy va yordamchi markazlari deganda nimani 
tushunasiz? 
14) Xarajatlar markaziga ta‘rif bering. 
15) Javobgarlik markazlarini tashkil etish jarayoniga qanday omillar 
ta‘sir ko‘rsatadi? 

---

47 
3-BOB. XARAJATLARNI BAHOLASH VA ULAR DINAMIKASI 
3.1. Xarajatlar vazifalarini, ahamiyati va umumiy qoida (printsip)lari
Xarajatlarni baholash uchun qo‘llaniladigan turli usullarni ko‘rib chiqishdan 
oldin bu bobda biz foydalanadigan ba‘zi atamalarni bilib olishimiz lozim.