O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

Investitsiyalar markazi - bu rahbar nafaqat daromadlar va xarajatlarga, 
balki kapital quyilmalarga ajratilgan mablag‘larga ham javob beradigan 
Asosiy ishlab 
chiqarish 
1-javobgarlik 
markazi 
1-bo‗lim 
2-javobgarlik 
markazi 
2-bo‗lim 
1-bo‗lim 
1-bo‗lim 
1-bo‗lim 
Si
n
te
ti
k
h
is
o
b
Y
u
q
o
ri
d
ar
aj
ad
ag
i a
n
al
it
ik
sch
et
lar
Q
u
y
i da
raj
ad
ag
i 
an
al
it
ik
s
ch
et
lar

---

44 
bo‘linmadir.
Amaliyotda sof foydasini investitsiya qilish huquqiga ega bo‘lgan bunday 
markazning maqsadi foyda olish hamda sarflanadigan mablag‘larning 
rentabelligi, investitsiyalarning daromadliligi va xususiy mablag‘ning ortishiga 
erishish hisoblanadi. 
Investitsiyalar markazi faoliyatini rejalashtirilgan foyda olish jadvali 
(operatsion byudjet), shuningdek, pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot, 
buxgalteriya balansi yordamida boshqarish mumkin. 
Javobgarlikning asosiy markazlari bevosita mahsulot ishlab chiqarish, 
ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan shug‘ullanadi. Ularning xarajatlari 
bevosita mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritiladi. Asosiy ishlab 
chiqarish brigadalari, tsexlari va sotish bo‘limini ana shunday markazlarga 
kiritish mumkin.
Javobgarlikning 
yordamchi 
markazlari 
javobgarlikning 
asosiy 
markazlariga ko‘maklashish uchun tashkil etiladi. Bu markazlarning xarajatlari 
avval javobgarlikning asosiy markazlari bo‘yicha taqsimlanadi, keyin esa asosiy 
markazlarning umumiy xarajatlari mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxi 
tarkibiga kiritiladi. Shuni ta‘kidlash lozimki, javobgarlik markazlarini 
aniqlashda korxona texnologik tuzilmasini e‘tiborga olish, uni gorizontal va 
vertikal ko‘rinishlarga ajratish zarur.
Gorizontal tuzilmada markaz uchun javobgar har bir shaxs faoliyati 
doirasi bilan farqlanadi, vertikal tuzilmada esa boshqaruv qarorlari qabul 
qilishga vakolatli shaxsning harakatlari nazarda tutiladi.
Javobgarlik markazlarining har biri bir vaqtda xarajatlar, daromadlar, 
foyda yoki investitsiyalar markazi bo‘lishi mumkin (2.2.-rasm.). 
Bu rasmga asoslanib, korxona javobgarlik markazlarining shakllanishini 
gorizontal va vertikal ko‘rinishlarda tahlil qilib chiqish korxona bo‘linmalari 
rahbarlari faoliyatini markaziy boshqaruv xodimlari faoliyati bilan muvofiq-
lashtirish imkonini beradi. 

---

45