O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

nd
 Edition, by Colin Drury, 2012 р.510

---

113 
guruhga birlashtiriladi hamda butun ishlab chiqarish bosqichi davomida baravar 
(bir maromda) taqsimlanadi. Shu sababli materiallar bo‘yicha shartli birliklar 
ishlov berish bo‘yicha shartli birliklar miqdoridan farq qiladi. 
Shartli (ekvivalent) birliklarni aniqlash: 
Barcha ishlab chiqarish faqat tugallangan birlikka olib borganda, ishlab 
chiqarilishi mumkin bo‘lgan birliklar miqdori hisoblab chiqiladi. Masalan, davr 
oxirida tugallanmagan ishlab chiqarishda 1000ta mahsulot birligi bo‘lsa va 
80 %iga ishlov berish tugallangan bo‘lsa, ekvivalent ishlab chiqarish 800 birlikni 
tashkil qiladi (1000 x 80 %). 
Ekvivalent ishlab chiqarish materiallar va qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha 
alohida hisoblanadi
25
. 
Masalan, davr oxirida tugallanmagan ishlab chiqarishda 1000ta birlik bo‘lib, 
90 % materiallar bo‘yicha tugallangan va 50 % qo‘shilgan xarajatlar bilan 
tugallangan bo‘lsa, materiallar bo‘yicha ishlab chiqarish ekvivalenti 900 birlikni 
(1000 x 90 %) va qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha 500 birlikni (1000 x 50 %) tashkil 
qiladi. 
Ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtacha tortilgan usuldan va FIFO usulidan 
foydalanib, tugallanmagan ishlab chiqarishga, tayyor mahsulotga, sotilgan 
mahsulotning tannarxiga o‘tkaziladi. 
8.3. Boshqa jarayonga o‗tkaziladigan tayyor mahsulotni va 
tugallanmagan ishlab chiqarishni o‘rtacha tortilgan usuli va FIFO usuli 
bo‘yicha baholash 
Kalkulyatsiyalashning jarayonli usulida o‘rtacha tortilgan usuldan yoki FIFO 
usulidan foydalanish mumkin. 
1) O’rtacha tortilgan usul 
O‘rtacha tortilgan usul hisobot davridagi ishlab chiqarish xarajatlarini davr 
boshidagi tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari bilan o‘rtacha miqdorga 
keltiradi. Ekvivalent ishlab chiqarish davr davomida tugallangan mahsulot 
25
Management Accounting for Business Decisions, 2