Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti
Download 462.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Darsning texnologik xaritasi Mavzu
- Mavzuning qisqacha ta’rifi
- Oʻquv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi: Metod
- Baholash
- Tarbiyaviy
- Kutilayotgan natija
- Dars jarayoni va texnologiyasi
- Darsning borishi
- Darsning texnologik xaritasi Mavzu
- Jihoz
- Maqsadlar: Ta’limiy
|
Uyga vazifa. Har bir guruhga tegishli vazifalar alohida-alohida aytiladi. (bular ijodiy daftarda ishlash, diafilmlar tuzish, matndan bosh gʻoyalarni ajratib yozish, ertakdan olgan taassurotlari asosida rasm chizish va h.) Darsni xulosalash. -Bu darsdan qanday yangilik oʻrgandingiz? Sizga nima yoqdi? Nima sizga yoqmadi? Siz qanday boʻlishini xohlar edingiz?
46
faolligini oshiradi va darsning qiziqarli va jonli tarzda oʻtishida muhim ahamiyat kasb etadi. Modul dasturi aniq maqsad sari yoʻnalganligi, har bir topshiriq uchun qat`iy vaqt belgilanishi, umuman, darsning oldindan rejalashtirilishi oʻqituvchilarda katta qiziqish uygʻotayotir. Modulli ta’limning asosiy mohiyati, oʻquvchilar modul dasturlari ustida mustaqil ishlab, ilm olishda belgilangan maqsadga erishadilar. Modul dasturlari ta’lim tasbiyaviy mavzuning maqsadini dars davomida mustaqil bajaradigan topshiriqlar asosida aks ettirgan koʻrsatmalr majmuidir. Modul dasturlari – dars matni yoʻi oʻqituvchilar tomonidan oʻquv materialini rejalashtirish emas, balki oʻquvchilarning mazkur mavzuni mustaqil va ijodiy oʻrganishi boʻyicha oʻquv faoliyati dasturidir. Modul dasturlari oʻqituvchilar tomonidan tuzilib, unda modulning umumiy didaktik maqsadi, mavzuni oʻrganish bosqichlari, oʻquvchilar tomonidan bajariladigan oʻquv faoliyati elementlari, ularning bilimini nazorat qilish yoʻllari ketma-ket bayon etiladi. Oʻqituvchi modul dasturlarini tuzishda va undan ta’lim jarayonida foydalanishda quyidagilarga e`tibor berishi zarur: 1.
Oʻquv materialini tanlash. Oʻquvchilarga mustaqil oʻzlashtirish uchun tavsiya etiladigan oʻquv materiali qisman tanish va ular uddalay oladigan boʻlishi kerak. 2.
Vaqtni tejash. Oʻquvchilar oʻquv materialini dasturda belgilangan vaqt doirasida egallab olishlariga erishish zarur. 3.
Oʻqituvchi oʻquvchilarni modul dasturlari bilan ishlashga yoʻllashdan avval ularda darslik va boshqa manbalar ustida mustaqil ishlash koʻnikmasi shakllanganligiga ishonch hosil qilishi kerak. Yuqoridagilardan koʻrinadiki, 1-sinf oʻqish darslarini turlicha metodlar bilan tashkil qilish va oʻtkazish mumkin. Bu qoʻllangan metodlarning barchasi
47
pirovard natijadi bir maqsadga- oʻquvchilarni ma;anaviy barkamol inson etib tarbiyalashga qaratilmogʻi juda muhimdir. 2.3.Umumlashtiruvchi darslar va ularni ilgʻor pedagogik texnologiyalar asosida tashkil qilish orqali dars samaradorligini oshirish Boshlangʻich ta’limda umumlashtiruvchi darslar oʻziga xos xususiyatlarga ega. Jumladan, 1-sinfda oʻqishdan oʻtkaziladigan umumlashtiruvchi dars oʻquvchilar bilimini bir tizimga solish, oʻrganilganlarni takrorlab umumlashtirish maqsadiga xizmat qiladi. Umumlashtiruvchi dars odatda oʻqish dasturidagi u yoki bu muhim mavzu yuzasidan utkaziladi. Umumlashtiruvchi dars darslikning butun bir boʻlimini yakunlashga xizmat qilishi xam mumkin. 1- sinfda oʻtkaziladigan umumlashtiruvchi dars bolalar tasavvuri va tushunchalarni kengaytirishga yordam beradi; bunday darslarda oʻquvchilar egallagan bilimlarning sinf va maktab jamoasi xayotida, har bir oʻquvchi xayotida kanday axamiyatga ega ekanini tushunadilar. Bu darsda oʻqituvchi bolalar bilimini boyitadigan shu mavzu oid qoʻshimcha materiallar ham berishi mumkin. 1-sinfda umumlashtiruvchi darsda takrorlash ilgari oʻqilganlar mazmunini oʻquvchilar yodida kayta tiklash emas, balki umumlashtiruvchi xarakterda boʻlishi, bolalar bilimini sistemalashtirishga, ayrim tasavvur va tushunchalarni tartibga solishga yordam berish lozim. Shunday ekan, bunday darslar uchun kitobdan ukiganlargina emas, balki bolalarning kuzatishlari natijasida bevosita idroʻlangan tabiatdagi predmetlar va xodisalar, ijtimoiy xayot voʻealari, shaxsiy tajribalari xam material buladi. Maktab hayoti, oila mavzusi yoki tabiatshunoslikka oid mavzuga bagʻishlangan umumlashtiruvchi darsning vazifasi kitob materialini oʻquvchilarning kuzatishlari, ekskursiyalar jarayonida olgan bilimlari bilan bogʻliq hisoblanadi. Umumlashtiruvchi darslarda ish turlari xilma - xil bulib, koʻrilgan va kechirilganlar yuzasidan, illyustrativ materiallarni (rasmlar, misollar) kursatish va 48
taxlil qilish, oʻquvchilarning ayrim asarlardan parchalar oʻqish, ekskursiya va kuzatishlar hakida bolalarning ogʻzaki hikoyani kabilardan foydalaniladi. Umumlashtiruvchi dars uchun ish turi darsning aniq maqsadidan kelib chiqib tanlanadi. Umumlashtiruvchi darslarga asosan quyidagi pedagogik talablar qoʻuyiladi: - oʻquvchilar muayyan mavzu ustida ishlab, oʻqiganlari, koʻrganlari, eshitganlari, kuzatganlari haqida uz fikr - muloxazalarini dadil va erkin aytish imkoniyatiga ega bulsinlar. Masalan, ma’lum bir mavzuni yakunlab utkazilgan umumlashtiruvchi darsda bolalar kitobdan shu mavzuga oid oʻqigan hikoya va maqollardan qaysi biri qiziqarliroq ekanini, shuningdek, u yoʻi bu hikoya yoʻi maqolda katnashuvchi shaxslar, ularning xulq - atvorlari haqida oz fikrlarini aytadilar, ayrim zaruriy hollarda oʻqqilgan asar mazmunini qisqa bayon qiladilar. Agar mavzuni urganish jarayonida oʻquvchilar bilan ekskursiya oʻtkazilgan boʻlsa, ular ekskursiyada koʻrganlaridan nimalar qiziqarli bulganini, kaysilari kuchli taassurot qoldirganini aytib berishlariga oʻqituvchi yordam beradi. Bular oʻquvchilar tafakkurini faollashtiradi, ularni faol fikrlashga urgatadi, ustiruvchi ta’limning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. 1– sinfda umumlashtiruvchi darslar «Oʻqish kitobi» darsligida berilgan 7 ta boʻlim yuzasidan oʻtkazilishi hamda oʻquv yili oxirida barcha oʻrganilganlar yuzasidan oʻtkazilishi maqsadga muvofiqdir. Masalan, “Xalq oʻgiti- baxt kaliti” boʻlimi materiallari oʻrganilgach boʻlim yuzasidan umumlashtiruvchi dars tashkil qilinadi. Bunda boʻlimdagi “She’r va sichqon”, “Maymun bilan duradgor”, “Rostgoʻy bola”, ertaklari, maqollar va topishmoqlar, latifalar va “Laylak keldi- yoz boʻldi” qoʻshigʻi oʻrganilgach bu dars tashkil qilinadi. Bunda oʻquvchilarning shaxsiy tajribasi, oila va maktab, shahar xayoti haqidagi bilimlari katta axamiyatga ega. Bunday darslarda umumiy xulosani oʻqituvchining yordamisiz oʻquvchilarning uzlari mustaqil ravishda chikarishlari juda muhim bulib, bu ularning kelgusi ishonchlarini shakllantirish uchun ularning kelgusi ishonchlarini shakllantirish uchun mustaxkam asos xisoblanadi. 49
Oʻqish kitoblarida berilgan savol va topshiriqlar bolalar qiziqishlarida berilgan savol va topshiriqlarga yaqin, ularning yosh xususiyatlariga mos boʻlishi kerak. Shunda ular yuzasidan bolalar tugri yakuniy va umumiy xulosa chikara oladilar. Mustaqil xulosa chikarish tarbiyalovchi ta’limda muhim axamiyatga ega. 1-sinfda umumlashtiruvchi darsni
muvaffaqiyatli oʻtkazish unga oʻqituvchining kanday tayyorgarlik koʻrganiga bogʻliq. Bunday darsda juda koʻp material yuzasidan umumiy xulosa chiqarishni rejalashtirish mumkin emas; bu darsga kup material yuklash oʻquvchilar dikkatini tarkatib yuboradi, idrok etish qobiliyatlarini pasaytiradi va faol fikrlash imkonini chegaralaydi. Oʻqituvchi umumlashtiruvchi darsda oʻquvchilardan nimalarni surashni, mavzu yuzasidan yana nimalarni umumlashtirishni belgilab oladi; darsning maqsadi haqida uylab, bolalar tafakkuri va faoliyatini faollashtirishga ta’sir etadigan ish formalaridan foydalanishni rejalashtiradi. Umumlashtiruvchi darsni oʻqish dasturidagi har bir mavzu oʻrganilgan soʻng oʻtkazish shart emas. Uni fakat oʻqish darsining muhim va katta boʻlimi materiallari oʻrganilgandan keyin utkazish maqsadga muvofiq. Mavzularni oʻrganish davrida foydalanilgan koʻrgazma qurollardan, savol va topshiriqlardan, ekskursiya, kuzatish, uchrashuv va suxbat materiallaridan umumlashtiruvchi darslarda shundayligicha - bir xilda foydalanish tavsiya etilmaydi. Umumlashtiruvchi dars oldiga qoʻyilgan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun oʻqituvchi kundalik mashgulotlarida foydalanilgan juda koʻp materiallardan har bir mavzu uchun juda muhim va xarakterlilarni tanlashi, oʻquvchilar mustaqil xulosa chikara olishlariga va uz fikr - muloxazalarini mustaqil ravishda bayon etishga imkoniyatni ekskursiya va kuzatishda yozgan xotiralarni (agar boʻlsa) oʻqib chikishlari, ilgari tayyorlangan rasmlarini yigʻishlari, kitobdagi materiallarni koʻzdan kechirib, qiziqarli oʻrinlarini belgilashlari, u yoʻi bu asardan ayrim parchani yodlashlari yoʻi matnga yaqin bayon etishga tayyorlanishlari lozim. Masalan, “Xalq oʻgiti- baxt kaliti” boʻlimi materiallarini umumlashtiruvchi dars quyidagi texnologik xarita asosida tashkil qilinadi. 50
Mavzu: Xalq oʻgiti- baxt kaliti” boʻlimi yuzasidan umumlashtirish (noan’anaviy dars) Mavzuga doir tayanch tushunchalar: Shu boʻlimda berilgan barcha mavzulardagi tushunchalar. Soatlar soni: 1 soat. Mavzuning qisqacha ta’rifi: Bu darsda oʻzbek xalq ogʻzaki ijodining ertak, maqollar, topishmoqlar, xalq qoʻshiqlari, latifa janriga doir oʻrganilgan bilimlar takrorlanadi, umumlashtiriladi va sinovdan oʻtkaziladi.
musobaqa, muammoli izlanish. Shakl: Jamoa, guruh bilan ishlash. Jihoz: Ertakalar tasvirlangan rasmlar. Nazorat: Oʻquvchilarning darsda faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: Oʻquvchilar reytingi dars oxirida e’lon qilinadi. Darsning maqsad va vazifalari Maqsadlar: Ta’limiy: Oʻquvchilarning xalq ogʻzaki ijodi boʻlimi yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash, toʻgʻri, ravon, ifodali
oʻqish malakalarini takomillashtirish.
va xushmuomala boʻlishga oʻrgatish. Rivojlantiruvchi: Oʻquvchilarning toʻgʻri, ravon, ifodali oʻqish malakalarini rivojlantirish. Kutilayotgan natija Dars yakunida oʻquvchilarning toʻgʻri, ifodali va tez oʻqish malakalari takomillashadi. Xalq ogʻzaki ijodining oʻrganilgan janrlari boʻyicha egallagan bilimlari sinovdan oʻtadi. Oʻquvchilar oʻz-oʻzini anglashga, oʻz xatolarini tuzatishni 51
oʻrganadilar. Dars jarayoni va texnologiyasi Ishning nomi Bajariladigan ish mazmuni
Metod Vaqt
1-bosqich Tashkiliy qism Oʻquvchilar davomati aniqlanadi. Sinfning darsga tayyorligi tekshiriladi. Suhbat
2 daqiqa 2-bosqich (Refleksiya) ehtiyojlarni aniqlash Dars davomida rioya qilish lozim boʻlgan qoidalar belgilanadi. Dars shiori ishlab chiqiladi. Munozara 2 daqiqa 3-bosqich Darsning borishi
1. Oʻqituvchi tashkiliy qismni oʻtkazgach, bugungi dars mavzusini e’lon qiladi.
Darsda Laylakvoy ishtiroʻ etadi. (Laylakvoy rolini yuqori
sinf oʻquvchilaridan biri bajarishi mumkin). 2.
dars davomida Laylakvoy va oʻquvchilarning muloqoti boʻlib, barcha mavzularga doir bilimlar takrorlanadi. 3.
Boshqotirma va
rebusni yechish. Ifodali oʻqish
Suhbat
Muammoli izlanish 7 daqiqa
14 daqiqa
8 daqiqa 4-bosqich mustahkamlas h 1. Oʻrganilganlar takrorlanib dars mustahkamlanadi. 2. Test yechish. Suhbat 4 daqiqa
5 daqiqa 5-bosqich baholash Darsni Oʻquvchilarning darsda ishtiroʻi hisobga olinib, reytingi e’lon qilinadi va dars yakunlanadi. 2 daqiqa 52
yakunlash 6-bosqich Latifalar oʻrganib kelish
topshirigʻi beriladi. Tushuntirish 1 daqiqa
Darsning borishi: 1. Oʻqituvchi tashkiliy qismni oʻtkazgach, bugungi mavzuni e`lon qiladi. Darsda Laylakvoy ishtiroʻ etadi. (Laylakvoy rolini yuqori sinf oʻquvchilaridan biri bajarishi mumkin). 2. Oʻqituvchi: Bugun siz bilan boʻlim yuzasidan olgan bilimlaringizni mustahkamlaymiz. Qaysi boʻlimni yakunladik? (“Xalq oʻgiti – baxt kaliti” boʻlimini). Shu vaqt sinfga “Laylakvoy” kirib keladi. - Men qayerga kelib qoldim? (Maktabning birinchi sinfiga). - Siz bu yerda nima bilan shugʻullanasiz? (Bilim olamiz). - Juda yaxshi. Men ham nimalarni oʻrganganlaringizni bilsam boʻladimi? Oʻqituvchi: - Albatta boʻladi. Bu sinfdagi bolalar juda bilimdon. Bular hatto sening kimligingni va qaysi ertakdan kelganingni ham bilishadi. Laylakvoy: - Rostdanmi? Qani unda ayting-chi, men kimman? Oʻquvchilar: Sen ”Oltin tarvuz” va ”Ur toʻqmoq” ertagidagi Laylakvoysan. Laylakvoy: Juda bilimdon ekansizlar-ku. Men esa bir qancha jumboqlarni yecha olmay boshim qotdi. Sizlar uni yechishga yordamlashasizlarmi? (Ha). - Men juda koʻp yurtlarni, oʻrmonlarni, togʻlarni koʻrdim. Ayrim jumboqlarni hech hal qila olmadim. Ulardan biri shuki, bir oʻrmonda she’r va sichqon doʻst tutunishibdi. Nega endi shunday bahaybat sher ayiq bilan emas, boʻri bilan emas, mittigina sichqoncha bilan doʻst tutingan? Oʻquvchilar: ”Sher va sichqon” ertagining mazmunini soʻzlab beradilar. Laylakvoy: Uni qarang-a, kim oʻylabdi mittigina sichqon shunday bahaybat sherni oʻlimdan qutqara oladi, deb. 53
Doʻstlik shunchalik qadrli ekan, men ham bilib oldim. Yana doʻstlik haqida nimalarni bilasiz? Oʻquvchilar doʻstlik haqidagi maqollar, hikmatli soʻzlardan aytadilar. Laylakvoy: Juda bilimdon ekansiz. Menga yana bir jumboqni yechishga yordam berasizlarmi? (Ha). Men Hindistonda maymunlar toʻdasiga duch keldim. Ular orasida bir maymunni koʻrdim. Unga qarab ham kulgim keldi, ham rahmim keldi. Uning dumi yoʻq ekan. Buniyam sababini bilasizlarmi? Oʻquvchilar: ”Maymun va duradgor” ertagining mazmunini soʻzlab beradilar. Oʻqituvchi: Qissadan hissa shuki... Oʻquvchilar: ”Oʻzingga aloqador boʻlmagan ishga aralashma”. Laylakvoy: Demak maymunvoy oʻzi bilmagan va tushunmagan ishga aralashgani uchun dumidan ayrilgan ekan-da. Men yana bir yurtda farzad koʻrmagan bir shohnig oddiygina bir bolani farzand qilib olganini eshitdim. Nima uchun aynan shu bolani tanlaganini hech tushunmadim. Oʻquvchilar ”Rostgoʻy bola” ertagini soʻzlab beradilar. Oʻqituvchi: Bolalar, keling, Laylakvoyga shu boʻlimda oʻrgangan maqollar, topishmoqlar, qoʻshiqlarni aytib beramiz. (Oʻquvchilar aytadilar). Laylakvoy: Rahmat,bolajonlar. Men sizlar bilan vaqtimni samarali oʻtkazdim. Menga koʻp jumboqlari hal etishga yordamlashdinglar. Men endi qaytaman. Sizning yurtingizga esa yozda qaytib kelaman. Sizning yurtingizga esa yozda qaytib kelaman. Oʻqituvchi: Xayr, Laylakvoy. Biz seni yozda mana bu qoʻshiq bilan kutib olamiz. Oʻquvchilar: ”Laylak keldi, yoz boʻldi” qoʻshigʻini kuylaydilar. Soʻng ”Laylakvoy” xayrlashib chiqib ketadi. Oʻqituvchi darslikdagi boshqotirma va rebusni hal etishni aytadi. Oʻquvchilar bu topshiriqni ham hal etadilar.
54
Oʻqituvchi mavzuga oid test savollari yordamida darsni xulosalaydi, oʻquvchilar reytingini e’lon qiladi. Yuqoridagilardan koʻrinadiki, bunday usulda tashkil qilingan va oʻtkazilgan dars samaradorligi bilan ajralib turadi. Umumlashtiruvchi dars oldiga kuyilgan vazifalarni muvaffakiyatli amalga oshirish uchun oʻqituvchi kundalik mashgulotlarida foydalanilgan juda kup materiallardan har bir mavzu uchun juda muhim va xarakterlilarni tanlashi, oʻquvchilar mustaqil xulosa chikara olishlariga va uz fikr - muloxazalarini mustaqil ravishda bayon etishga imkoniyatni ekskursiya va kuzatishda yozgan xotiralarni (agar boʻlsa) oʻqib chikishlari, ilgari tayyorlangan rasmlarini yigʻishlari, kitobdagi materiallarni koʻzdan kechirib, qiziqarli oʻrinlarini belgilashlari, u yoʻi bu asardan ayrim parchani yodlashlari yoʻi matnga yaqin bayon etishga tayyorlanishlari lozim. Xususan, ”Mehnatning tagi rohat” boʻlimi yuzasidan oʻtkaziladigan darsni tashkil qilish va oʻtkazish y`ollarini keltiramiz.
tegishli tushunchalar. Soatlar soni: 1 soat.
bilimlarini takrorlaydilar, mustahkamlaydilar, umumlashtiradilar va oʻzlarini baholash, tashxislashga oʻrganadilar.
55
Ta’limiy: Bilimlarni mustahkamlash, toʻgʻri va ifodali oʻqish malakalarini mustahkamlash. Tarbiyaviy: Oʻquvchilarni mehnat qilishga , oʻzgalar mehnatini qadrlashga oʻrgatish, turli kasblar haqida ma’lumot berish orqali kasbga yoʻnaltirish. Rivojlantiruvchi: Oʻquvchilarning toʻgʻri, ravon,
ifodali oʻqish
malakalarini, mehnatga muhabbat tuygʻularini rivojlantirish. Kutilayotgan natija Dars yakunida oʻquvchilarning toʻgʻri, ifodali va tez oʻqish malakalari takomillashadi. Oʻquvchilar har qanday mehnatni e’zozlashga oʻrganadilar. Boʻlim yuzasidan bilimlarini sinovdan oʻtkazib, oʻzlarining kamchilik va yutuqlarini bilib oladilar, kamchiliklarni tuzatishga kirishadilar.
Ishning nomi Bajariladigan ish mazmuni Metod
Vaqt 1-bosqich Tashkiliy qism
Oʻquvchilar davomati aniqlanadi. Sinfning darsga tayyorligi tekshiriladi. Suhbat 2 daqiqa 2-bosqich (Refleksiya) ehtiyojlarni aniqlash Dars davomida rioya qilish lozim boʻlgan qoidalar belgilanadi. Dars shiori ishlab chiqiladi. Munozara 2 daqiqa 3-bosqich Darsning borishi
1. Bugungi mavzu e’lon qilinadi.
2. Oʻqituvchi mehnatining afzalligini tushuntirib, ”Aqilli bogʻbon” ertagini eslatadi. Oʻquvchilardan biri ertakni soʻzlab beradi. Shundan soʻng matnga doir 1-test va rebus hal etiladi. 3. Abdulla Avloniyning „Soqi bilan Ifodali
oʻqish, tushuntirish, test, rebus.
Ifodali
1 daqiqa
6 daqiqa
6 daqiqa 56
onasi“ hikoyasining mazmuni eslanadi, matnga doir testlar ishlanadi. 4. Poʻlat moʻminning „Yer nima der“ she’ri eslatiladi. Mavzuga doir testlar ishlanadi. 5. Shuhratning „Tugma“ hikoyasi eslatiladi. 6. Abdulla Avloniyning „Maqtanchoq gʻoz“ hikoyasining mazmuni eslatiladi. 7. Oʻquvchilarning kasblar haqidagi tayyorlagan sahna koʻrinishlari tomosha qilinadi. oʻqish
Suhbat,
muammoli izlanish Suhbat, test
Ifodali oʻqish, test Hikoya,
didaktik oʻyin
4 daqiqa
5 daqiqa 4 daqiqa
4-bosqich mustahkamlash Darslikdagi savol va topshiriqlar asosida dars mustahkamlanadi. Suhbat 3 daqiqa 5-bosqich baholash Darsni yakunlash Oʻquvchilarning darsda ishtiroʻi hisobga olinib, reytingi e’lon qilinadi va dars yakunlanadi.
Download 462.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|