O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta ta’lim vazirligi Toshkent davlat Iqtisodiyot Universiteti

YAIM daromadlar bo'yicha hisoblanganda
YaIM xarajatlar bilan hisoblanganda
Iste'mol xarajatlari	Ish haqi
aholi	foiz
Yalpi xususiy investitsiya	Ijara (Renta)
Tovarlarning davlat xaridlari	foyda
xizmatlar	Amortizatsiya
Sof eksport	bilvosita soliqlar

Yalpi ichki mahsulotga qo'shimcha ravishda, makroiqtisodiy tahlilda yalpi milliy daromad ko'rsatkichi qo'llaniladi, bu mamlakat fuqarolari tomonidan mamlakat hududida va undan tashqarida yaratilgan tayyor mahsulotlar va xizmatlarning yillik hajmini ko'rsatadi. Yalpi milliy daromadni hisoblash ma'lum bir mamlakatning rezidenti yoki norezidenti tomonidan ishlab chiqarish omiliga egalik mezoniga asoslanadi. Agar biz YaIM ko'rsatkichiga rezidentlarning chet eldan ishlab chiqarish omillari (foyda) daromadlari va ushbu mamlakatda norezidentlar olgan daromadlar o'rtasidagi farqni qo'shsak, Yalpi milliy ko'rsatkichini olamiz. Shunday qilib, masalan, Fransiya uchun, YaIM ko'rsatkichini hisoblab chiqqandan so'ng, Buyuk Britaniya, AQSh, Germaniyada va hokazolarda ishlayotgan fransuz fuqarolarining faktor daromadlarini qo'shsak va Britaniya, Amerika, Germaniya va boshqa bozor subyektlarining daromad koeffitsientini kamaytirish kerak. Yalpi milliy daromad va YaIM o'rtasidagi farq ko'pgina davlatlar uchun ahamiyatsiz va YaIMning + 1% orasida o'zgarib turadi.

Uchinchi usulda hisoblash formulasi: YaIM = barcha qo'shilgan qiymatlarning yig'indisi

-bu yerda kompaniyaning qo'shilgan qiymati = kompaniyaning daromadi mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishning o'rtacha qiymati.

Shunday qilib, mamlakat yalpi ichki mahsulotini hisoblashning 3 usuli mavjud: ishlab chiqarish, xarajat va daromad. Yalpi ichki mahsulotni hisoblashning barcha usullari bir xil va bir xil natijani berishi kerak, chunki tovarlar va xizmatlarni sotib olishga sarflangan mablag 'ular ishlab chiqaruvchi uchun daromadga aylanadi.

Sh.Sh. Shodmonovning Iqtisodiyot nazariyasi:Darslik; O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

1.2 YAIM ni hisoblashdagi istisno holatlar

Yalpi ichki mahsulot va YaMM ko'rsatkichlarini hisoblashda asosiy talab shundan iboratki, yiliga ishlab chiqarilayotgan barcha tovarlar va xizmatlar faqat bir marta hisobga olinishi kerak, ya'ni. shunda hisoblashda faqat yakuniy mahsulotlar hisobga olinadi va ko'p marta sotib olinishi va qayta sotilishi mumkin bo'lgan oraliq mahsulotlar hisobga olinmaydi.

Yakuniy mahsulotlar - bu iste'molchilar qayta sotish uchun emas, balki oxirgi foydalanish uchun sotib oladigan tovarlar va xizmatlar. Oraliq mahsulotlar - bu keyinchalik qayta ishlov beriladigan yoki oxirgi iste'molchiga etkazilishidan oldin bir necha marta sotiladigan tovarlar va xizmatlar.

Agar mamlakatda iqtisodiyotning barcha sohalarida ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarni umumlashtiradigan bo'lsak, sarf qilingan yalpi mahsulot hajmini sezilarli darajada buzib, bir necha marta schyot-faktura muqarrar.

Masalan, qishloq xo'jaligida etishtirilgan don, yakuniy mahsulot - nonga aylanishdan oldin qayta ishlashning to'rt bosqichidan o'tadi: 1) qishloq xo'jaligida don yig'ish, maydalash va saralash, 2) liftlarni tozalash, quritish va saqlash; 3) tegirmonda donni maydalash; 4) nonvoyxonalarda non pishirish.

Agar, masalan, qishloq xo'jaligida ishlab chiqarilgan donning narxi n birlikka teng bo'lsa, u keyingi uch bosqichda qayta ishlanganda va qayta ishlanganida, bu narx liftda, non zavodida ishlab chiqarish xarajatlariga uch baravar ko'p kiritiladi va oxir-oqibat ishlab chiqarish hajmini hisoblashda to'rt marta yig'iladi. barcha sektorlar. Biroq, donni qayta ishlashning har bir bosqichida yaratilgan va ishlab chiqarish va daromad tannarxini qoplaydigan haqiqiy qiymat faqat ushbu korxonaning ish haqi, amortizatsiya va foyda ko'rinishida namoyon bo'ladi.

Shu sababli, qayta hisoblashni istisno qilish uchun YaIM va YaMM yakuniy tovarlar va xizmatlar qiymati sifatida ishlashi kerak va har bir qayta ishlashning har bir bosqichida hosil bo'lgan (qo'shilgan) qiymatni o'z ichiga olishi kerak.