Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta

Raqobatli strategiyalar va ularning mazmuni

F. Kotler firmaning bozordagi ulushidan kelib chiqqan holda raqobatchilik strategiyasini 4 ta turga ajratib koʻrsatadi ¹⁷:

1. 
   Lider strategiyasi.
   
2. 
   “Kurashga chaqiruvchi” strategiya.
   
3. 
   “Lider orqasidan boruvchi” strategiya.
   
4. 
   Mutaxassis strategiyasi.
   

Odatda lider bu asosiy bozorni rivojlantirishga katta hissa qoʻshuvchi firmadir. Liderning javobgarligini aniqlovchi eng tabiiy strategiya boʻlib, yangi iste'molchilarni egallashga, mavjud tovarlarni qoʻllashda yangi tashviqotga yoki tovarlarni bir marta iste'molini oʻstirishga yoʻnaltirilgan global talabni kengaytirish strategiyasi boʻlib hisoblanadi.
Mudofaa strategiyasi - bu bozor liderining strategiyasi boʻlib, u orqali korxona bozorda raqobat kurashida qoʻlga kiritgan yutuqlarini, pozisiyalarini (masalan, bozorda katta ulushni saqlab qolish, mahsulot markasini obroʻsini koʻtarish, tovar harakati kanallarini ustidan nazoratni saqlab qolish)ga intiladi.
Mudofaa strategiyasi - bu bozor sardori tomonidan oʻzining biznesini


¹⁷ Kotler F. i dr. Osnovi marketinga. – M.: OOO “I.D.Vilyams”, 2012. – 510 s.
raqobatchilar tajovuzidan doimo him oya qilish maqsadida tanlanadigan strategiyadir. Mudofaa strategiyasining quyidagi turlari mavjuddir: pozisiyali mudofaa, qanot mudofaasi, mudofaa qayta hujumga oʻtish yoʻli bilan, mobil mudofaa va qisilib qolayotgan mudofaa.
Hujum strategiyasini qoʻllash natijasida firma bozorda oʻz ulushini oshirishga harakat qiladi. Bundan maqsad tajriba samarasini keng ishlatish hisobiga rentabellikni oshirishdan iboratdir.
Demarketing strategiyasi esa bozor liderining toʻrtinchi strategiyasi boʻlib, lider firma monopolizmda ayblanishdan qochish uchun bozordagi oʻz ulushini qisqartirishni koʻrib chiqishi mumkin. Unga erishish yoʻllarini bittasi koʻrsatilayotgan hizmatlarni, reklama va talabni ragʻbatlantirish maqsadida qisqartirish, ayrim segmentlarda narxni oshirish hisobiga talab darajasini pasaytirish maqsadida demarketing tamoyillarini qoʻllash hisoblanadi.
“Kurashga chaqiruvchi” strategiyasining maqsadi - lider oʻrnini egallashdir. Bu erda 2 ta muammo muhim hisoblanadi:

1. 
   Liderga hujum qilish uchun vaziyatni tanlash.
   
2. 
   Uning imkoniyatlarini va himoyasini baholash.
   

Vaziyatni tanlashda front boʻyicha hujum yoki qanot hujumi muqobillari hisobga olinadi.
Hujum strategiyasi - bu raqobat strategiyasi boʻlib, u bozor da'vogari tomonidan sotuv bozorlarini egallash kurashida qoʻllaniladi.
Front boʻyicha hujum - bu raqobatchi korxonaning kuchsiz tomonlaridan kura kuchli tomonlaridan ustun kelish boʻyicha faol harakatlar orqali uning pozisiyasiga ( mahsulotlar, reklama, narxlar va boshqalar boʻyicha) hujum qilish tushuniladi. Uni amalga oshirish uchun korxona raqobatchiga nisbatan koʻp resurslarga ega boʻlishi hamda uzoq muddatli “jang harakatlari”ni olib borish qobiliyatiga ega boʻlishi kerak.
Qanot hujumi - bu raqobatchilar faoliyatini kuchsiz joylariga yoʻnaltirilgan boʻlib, bu joylarda ustunlikka erishish uchun asosiy kuchlar tashlanadi; u shunga asoslanganki raqobatchi koʻpincha oʻz resurslarining eng kuchli pozisiyalarini saqlab qolish uchun yoʻnaltiradi, masalan sifati boʻyicha sardorlik (liderlik) pozisiyasini saqlab turishi mumkin, ayni vaqtda esa oʻz faoliyatida kuchsiz joylarga ega boʻlishi mumkin, masalan vositachilar bilan ishlashga uncha ahamit berishmaydi. Ushbu strategiya bozor da'vogari raqobatchiga nisbatan kam resurslarga ega boʻlsa yaxshi natija berishi mumkin. U koʻpincha raqobatchilarga qarshi kutilmaganda ishlatiladi. Oʻrab olish orqali hujum - bu raqobatchini barcha pozisiyalarga birdaniga hujum qilinib, uni bir vaqtning oʻzida hamma yoʻnalishdar boʻyicha mudofaa olib borishga majbur etadi; bu esa bozor da'vogari juda katta resurslarga ega boʻlganda qoʻllaniladi hamda qisqa vaqt ichida raqobatchini bozordagi pozisiyasini emirilishiga imkoniyat yaratadi. U Kuyidagi variantlarida amalga oshirishi mumkin, ya'ni mahsulot modifikasiyasi (turlari) sonini ancha koʻpaytirib, raqobatchi harakat qilayotgan barcha bozorlarda oʻz
mahsulotini sotishi.
Chetlab oʻtish hujumi - bu tugʻridan-toʻgʻri boʻlmagan hujum turi boʻlib, koʻpincha quyidagi yoʻnalishlardan birida amalga oshiriladi: ushbu korxona uchun mutlaqo yangi boʻlgan mahsulot turini ishlab chiqarishni oʻzlashtirish, yangi geografik bozorlarni oʻzlashtirish, texnologiyada yangi bosqichni oʻzlashtirish, bozor da'vogari uchun dastlab eng “engil” bozorlarda amalga oshirilib, u erlarda ustunlikka erishilgandan soʻng esa, raqobatchining asosiy faoliyati sohalarida hujum uyushtiriladi.
Partizan hujumi - bu raqobatchni tushkunlikka tushurish maqsadida, har zamonda uncha katta boʻlmagan hujumlarni uyushtirib, unda oʻziga nisbatan ishonchsizlik tuygʻusini rivojlantirishdir (narxlarni har zamonda pasaytirish va mahsulotni jaddal sur'atlar bilan siljitish, oqibatda esa raqobatchini oʻzi uchun zararli boʻlgan qarshi harakatlarni qilishga majbur etish va x.k.). Bunday strategiyani koʻpincha uncha katta boʻlmagan cheklangan resurslarga ega firmalar, ancha yirik boʻlgan raqobatchilarga nisbatan qoʻllaydilar. Biroq tez-tez amalaga oshiriladigan partizan hujumlari- bu katta harajatlarga olib keladigan tadbirlar, uning ustiga raqobatchilar ustidan gʻalaba qozonish uchun, unga boshqa turdagi hujum harakatlari bilan qoʻllab-quvvatlab turish kerak.
“Lider orqasidan boruvchi” - bu bozorda ulushi uncha katta boʻlmagan raqobatchidir. Ushbu xulq-atvor koʻproq oligapoliya holatidagi oʻrinlarga ega boʻlib, unda differensiasiya imkoniyatlari kam, har bir raqobatchi barcha firmalarga zarar keltirishi mumkin boʻlgan kurashdan qochadi.
Mutaxassis strategiyasida mutaxassis butun bozor bilan emas, balki bir yoki bir necha sengment bilan qizikadi. Uning maqsadi katta daryoda kichik baliq boʻlish emas, balki kichik daryoda yirik baliq boʻlishdan iborat. Bu raqobatchilik strategiyasi asosiy strategiyalardan biri boʻlgan konsentrasiya strategiyasiga mos keladi. Mutaxassis e'tibor berayotgan chuqurcha rentabellik boʻlishi uchun u beshta shartni qondirishi lozim:

1. 
   etarli potensial foydaga ega boʻlishi kerak.
   
2. 
   potensial oʻsishga ega boʻlishi.
   
3. 
   raqobatchilar uchun kam jalb etuvchi boʻlishi kerak.
   
4. 
   firmaning maxsus imkoniyatlariga mos kelishi kerak
   
5. 
   kirishni barqaror toʻsiqlariga ega boʻlishi kerak.