O'zbekiston respublikasi profi universitety

Neofreydizmning eng yirik namoyondalaridan biri, nemis-amerika 
psixologi, gumanistik psixologiya asoschisi Erix Fromm (1900-1980) 
hisoblanadi. Fromm odam psixologiyasini uni yashashining ijtimoiy 
sharoitlaridan kelib chiqqan holda tushunishga intiladi. Inson zotining fojiasini, 
Fromm, uni xulqning instinktiv belgilanganlikdan (zamindan, asosdan) 
qutulganligi (mahrum bo'lganligi)da deb biladi.
Biz, odamni mavjudligining ikki o'zaro bog'liq shartini yodda tutishimiz 
kerak. Bular: uni xulqining instinktlar bilan determinatsiyalashuvining muntazam 
kamayib borishi va rivojlanayotgan inson miyasining ulkan imkoniyatlari 
evazigagina mumkin bo'lib borayotgan, uni xulqining hayoti davomida 
o'zlashtirilgan dasturlar bilan determinatsiyalashuvining ortib borishi. “Biroq odam 
miyasining bu imkoniyatlari instinktiv xulq taqchilligining o'rnini bosa oladimi?” - 
Fromm tomonidan uni ilmiy izlanishining asosiy muammosi shunday shakllanadi. 
Odam boshidanoq (tug'ilganidanoq) xulqning adaptiv dasturlari bilan 
qurollangan bo'lmaydi. To'g'ri qarorlarni qabul qilish intellekt bilan shartlangan. 

---

28 
Biroq, bu xulq instrumentining qay darajada ojiz va ishonchsiz bo'lishi mumkinligi 
hammaga ma'lum. To'satdan yuzaga kelgan istak va ishtiyoq uni osongina bosib 
tashlashi mumkin. Bundan tashqari, odamning aqlga, o'zini-o'zi anglashiga, u 
tomonidan o'zini o'zi mavjudod deb anglay olishga, tabiatga va boshqa odamga 
bog'langanlik, ular bilan asoslanganlikka ega bo'lish, undagi, hayvon xulqiga xos 
bo'lgan tabiiy garmoniyani buzadi. Tabiatning bir qismi bo'lib qolish bilan birga, 
odam ayni vaqtda undan tashqariga siqib chiqarilgan. O'zini anglab borar ekan, u 
o'zini mavjudligining cheklanganligini tan olishga majbur. Odamning aqli va uning 
tabiati dixotomik, ikkilanmadir. Odam o'z turining xulq namunalarini takrorlash 
orqaligina xotirjam yashay olishi mumkin emas, u o'zi yashashi kerak. Odamning 
mavjudligi - bu, u yechadigan hayotiy muammolarning tugallanmas zanjiridir. Bu 
ekzistentsial, mohiyatli qarama-qarshilik unda doimiy noturg'unlik, zo'riqishli 
hissiyotni tug'diradi. Odamda, uni o'zining ekologik uyasi yo'q. Uning “uyasi” – 
umuminsoniy madaniyatdir. 
Erix Fromm o'zining ilk ishlaridan biri “Ozodlikdan qochish” (“Begstvo ot 
svobodы”, “Escape from Freedom”)da totalitar tuzum bilan shartlangan, xarakter 
xususiyatlarini, ijtimoiy tuzumning tipik xarakteriga bog'liq ekanligini ko'rsatib 
bergan. Erkinlikni, ozodlikni va mustaqillikni muntazam cheklash, bosib borish 
sharoitida, shaxsda avtomatik konformizm kabi salbiy xususiyatlar yuzaga keladi. 
Bunday vaziyatda odam o'z holicha bo'lolmay qoladi, u madaniyat modeli taklif 
etadigan shaxsiy tipni butunlay o'zlashtirib oladi va boshqalar, atrofdagilar uni 
qanday bo'lishligini xohlaydigan bo'lsalar, shunday bo'lib qoladi. Erix Fromm, 
totalitaristik tuzum haqida yozar ekan “... totalitarizm, ya'ni fikrlash erkinligini 
bo'g'ish, odamni har qanday shavqatsizlik, qotillik, jallodlikni tinchgina kuzatib 
turaveradigan ishtirokchisiga aylantirib qo'yadi”, deb ta'kidlagan edi.
Fromm psixologiyani gumanitarlashtiruvchi sifatida chiqib, psixo-