Oъзбекистон республикаси соглiqни саqлаш вазирлиги тошкент тиббиёт akademiyasi фарgъона филиали


Download 420 Kb.
bet18/31
Sana09.04.2023
Hajmi420 Kb.
#1343475
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   31
Bog'liq
Ан.маъ.5 кит.

Маърузанинг режаси:

  1. Эшитув сезги аъзолари хакида умумий тушунча.

  2. Сезги аъзоларининг онто-филогенези.

  3. Курув аъзолари анатомияси.

  4. Эшитув ва мувозаант аъзолари анатомияси.



Сезги аъзолари.
Сезги аъзолари ёки анализаторларининг вазифаси. Ташки мухитдаги жисмларнинг катта-кичиклиги, ранги, харакати ва улардан чиккан товушлар ёки хушбуй хидлар бизга сезги аъзолари иши туфайли маълум булади. Бошкача килиб айтганда, сезги аъзоларимиз ташки мухит билан онгимиз орасида жойлашган приборлардир.
Буюк рус олими С.П.Боткин барча сезги аъзолари ишдан чиккан факт унг кулигина сезиш хусусияти сакланган аёлни кузатган. Бу аёл доимо уйкуда булган. Беморни уйготиш учун унинг унг кулини ушлаш кифоя эди. Бу аёлда унг кулнинг сезиш кобиляти йуколганда уни мутлако уйготиб булмасди. Юкоридаги холат хайвонларда хам кузатилган.
А.Д.Сперанский ва В.С.Галькин итдаги курув, эшитиш ва хид сезиш анализаторларини кесиб урганган. Бундай операциядан чиккан итлар чукур уйкуда ётаверган. Уларни уйкудан уйготиш учун терини ёки ички аъзо рецепторларини таъсирлатиш керак эди.
Сезги аъзолари умумий номи билан анализаторлар деб юритилади. Анализаторларнинг периферик учлари турли тумток шаклдаги нерв охирлари булиб, уларга таъсиротни ва бу таъсирот марказга, яъни анализаторнинг марказий кисмига бориб ётади. хар кандай анализаторнинг марказий хамда периферик кисмлари уртасида оралик кисм мавжуддир. И.П.Павлов томонидан тугри ва аник берилган Сеченов ва Павлов анализаторларни бошланиш ресепторларидан бошлаб марказий кисмнинг мия пустлогигача объектив методлар ёрдамида урганадилар.
Анализатор терини биринчи марта Сеченев асарида ишлатилади.
Умуман сезги аъзолари куйидаги икки гурухга булиш мумкин.
А) Ташкаридан келадиган таъсиротларни сезувчи аъзолар (тери, кулок, куз, таъм ва хид сезиш рецепторлари) экстрарецепторлар.
Б) Ички аъзоларда буладиган таъсиротларни сезувчи ички рецепторлар - интрарецепторлар. Буларга ички аъзоларда ва кон томирларда жойлашган рецепторлар киради.
Ички аъзолардан келувчи таъсиротлар унча аник булмай марказий нерв системасининг энг сунгги нуктаси - бош миянинг пустлок кисмигача аник етиб бормаслиги мумкин. Аммо ички аъзолардан келувчи таъсиротлар йигиндиси одам организмига. Узиин кандай хис килиш каби умумий таъсир килади. Совет олимлари (К.Ш.Биков. В.Н.Черниговский ва бошкалар) одам ва хайвонлар ички аъзоларда сезувчи нерв охирлари жойлашганлигини улар уз навбатида ички аъзолар холати хакида марказий нерв системасига хабар етказиб туришини аникладилар. Ана шу нерв охирлари - интерарсуспторлар ички анализаторларнинг периферик кисмидан ички аъзолар вегетатив нерв системаси оркали идора килинади. Вегетатив нерв системасининг тузилиши ва иши хакида биз юкорида мукаммал тухталиб утганимиз учун бу уринда интерарецепторларнинг факат мускул ва бугимларда жойлашаган нерв охирлари хакида гапириш билан чегараланамиз.
Мускул ва бугимларда жойлашган нерв охирлари проприорецепторларни И.П.Павлов харакат анализаторларининг периферик учи деб атаган эди.
Мускул ва бугимларда жойлашган прорецепторлар ана шу мускуллар кискарганда, бугимлари ва мускуллари холати хакида марказий нерв системасига сигналлар бериб туради.
Кул, оёк ва гавда мускуллари холатининг узгариши ёки уларнинг турли хилдаги харакати бизнинг онгимизга ёки мускулларда жойлашган сезги нервлари оркали етиб боради. Мускуллардаги сезиш хусусияти туфайли гавда холатида руй берган узгаришларни дархол аник била оламиз. Чунончи, кузи богланган одам куллари букилган-букилмаганлигини кул панжалари ёзилганлигини, оёклари букилган ва ёзилганлгини, боши кандай тезлик билан олдинга ва оркага, ёнга эгилаётганлигини ва бошкаларни аник айтиб беради.

Download 420 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling