O’zbekiston Respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi Toshkent tibbiyot akademiyasi

4 mavzu. Chiqindi suvlarni biologik tozalash va zararsizlantirish inshootlari 
Suv  havzalarining  sanitariya  muxofazasi  deb-shunday  chora  –tadbirlar  kompleksiga 
aytiladiki  bunda  uning  to’g’ri  tashkil  kilinsa  ochiq  suv  havzalari  ifloslanmaydi.  Ushbu  chora 
tadbirlarga:  sanitar-texnik,texnologik,qonuniy  me’  er  osti  tarmogida  yigilibyoriy,yordamchi  va 

 
31 
bosh.k . 
Maishiy  chiqindi  suvlar  deb-aholining  uzini  gigienik,fiziologik  extiyojlari  uchun 
ishlatilish  natijasida  xosil  buladigan  va  ishlatilish  uchun  yaroksiz  bo’lgan,hamda  inson 
salomatligiga va tashki muhit ob’ektlariga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi suvlarga aytiladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,,3,4,5,6; Q – 1,2,7,8,9. 
 
5 mavzu. Sanoat korxonalari chiqindi suvlarini tozalash va zararsizlantirish 
Biz bilamizki sanoat chiqindi suvlarini ochiq suv havzalariga tashlash sanitariya koida va 
me’yorlariga  rioya  qilishni  talab  qiladi.  Shu  munosabat  bilan  sanoat  chiqindi  suvlarini 
tashlashdan  avval  bir  necha  tozalash  usullarini  kullab  sanoat  chiqindi  suvini  suv  havzasining 
sanitariya  holatiga  salbiy  tasir  ko’rsatmaydigan  tozalash  usullaridan  o’tkazib  tashlash  kerak. 
Ma’ruzada  sanoat  chiqindi  suvlarini  tozalash  va  zararzizlantirish  usullari  va  uning  gigienik 
ahamiyati ko’rib chiqiladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,5,6; Q – 9,10,12. 
 
6 mavzu. Kanalizatsiya, uning sanitariya va epidemirogik ahamiyati 
Kanalizatsiya  tarmoklari  va  quvurlari  er  ostita  joylashgan  bo’lib,  chiqindi  iflos  suvlarni, 
insondan  ajraladigan  fiziologik  chiqindilar  (siydiq  najas)ni,  xujalik-  chiqindi  suvlarini  aholi  turar 
joylaridan pksar tashqarisiga, tozalash inshootlariga oqizib uzatadigzn turli shoxobchalardan iborat. 
Kanalizatsiya  shoxobchalari-ning  bo’lishi  aholi  turar  joylarini  suyuk  axlatlardan  xoli  qilib,  uning 
ifloslanishiga yul qo’yilmaydi. Jamoat turar joylaridagi chiqindilar (najas, siydik va boshqalar) bir 
zumda trubalardan okib tozalash inshootlarnga tushadi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,5,6; Q – 9,10,12. 
 
7 mavzu. Aholi turar joylari tuprogi va ularni ifloslantiruvchi ma’nbalar 
Tuprok tashki muhitning asosiy elementlaridan biridir.Viruslardan 
tortib odamzodgacha, usimliklardan to xayvonlargacha bo’lgan jonivorlar- 
ning xayoti tuprok bilan boglangan. 
Geolog va tuprokshunoslarning fikricha tog jinslarining ustki kavati bo’lib, usha jinslarga 
suvning, shamolning, xvoning birgalikdagi ta’siri natijasida vujudga kelgan tashki muhitning asosiy 
elementidir. 
V.R.  Vilyamsning  fikricha  tuprokni  bamisoli  bir  ulik  tana  deb  xisoblash  katta  xato 
xisoblanadi,  chunki  tuprok  juda  murakkab  mineral  va  organiq  moddalar  aralshmasi  bo’lib,  u  bir 
dakika ham tinch holatda bo’lmaydi. 
Adabiyotlar: A – 3,4,5,7,10; Q – 4,6,7,11. 
 
8  mavzu.  Aholi  turar  joylarini  sanitariya  tozalash  holati,  foydalaniladigan  usullari  va 
ularni baholash 
Axol yashash joylarini  chiqindilardan tozalashda uch xaat nazarda tutiladi. 
1.
 
Turar  joylarni  Tula-tukis  konalizatsiyalanishi.  Bunda  xaa  chiqindilar  (suyuk) 
kuvurlar erdamia chiqarilib tashlanadi, kattik axlatlar esa tashb ketish  sistema- 
si urdamida bajariladi. 
2.
 
Kisman  kanalizatsiyalashgan    turar  jylardan.bundan  chiqindilar  uchun  ikala 
sistema xizmat qiladi. 
A). kanalizlashgan turar-joylardan suyuk  chiqindilar kuvurlar erdamida chiqariadi. 
B). kattik va suyuk chiqindilarni  olib chiqib ketish uchun sisremasi ishlaedi. 

 
32 
3. Kanalizatsiya o’tkazimagan turar joylarida. Bunda hamma chiqindilar (suyuk,kattik) 
olib chiqib tetish,tozalash erdamida tashiladi. 
Suyuk chiqindilar kuvurlar erdamida okizib tozalash inshoatlarga yuborishning sanitariya 
epdimalogiya  va  iqtsodiy  ahamiyati  bor.  Shuning  uchun  ham  shaxarlarda  o’tkazish  katta 
ahamiyatga egadir. 
Adabiyotlar: A – 3,4,6,7,10,13; Q - 4, 6,7,12. 
 
9 mavzu. Kimyoviy moddalarni tuprok muhitida gigienik meyorlashtirish 
Tuprokni  tabiiy  tarkibiga  kushimcha  ravishda  tushadigan  ekzogen  moddalarning  inson 
salomatligi  va  atrof  muhit  uchun  xavfsiz  xisoblangan  ruxsat  etilgan  miqdori  mezon  sifatida 
kiritilgan 
Meyorlashtirishning ikkinchi mezoni tuprok muhitiga tushadigan ekzogen moddalarning 
miqdori eng sezgir aholi guruxining adaptatsiyasidan yukori bo’lmasligini ta’minlash 
Meyorlashtirishning  uchunchi  mezoniga  asosan  maxalliy  iklim  sharoitlarida  ekzogen 
moddalarni  tuprok  bilan  maksimal  migratsiyasi  o’rganiladi  va  ekzogen  moddalarni  tuprok 
muhitni uz-uzini tozalash jarayoni va tuprok mikrobiotsinozi intensivligiga ta’siri ta’minlanadi . 
Adabiyotlar: A – 3,4,5,7,10; Q – 4,6,7,11. 
 
10  mavzu.  Ishlab  chiqarish  korxonalaridan  chiqadigan  chiqindilarni  turkumlari, 
zararsizlantirish usullari va sanitariya nazorat. 
Davlat  standarti  bo’yicha  sanoat  korxona  chiqindilari  o’zining  tashqi  muhitga  ta’siri 
nuqtai nazardan to’rt turga bo’linadi. 
1-tur o’ta xavfli; 
2-tur o’ta kuchli ta’sir etuvchi; 
3-tur o’rtacha ta’sir etuvchi; 
4-tur kam ta’sir etuvchi tur. 
Masalan,  chiqindilar  tarkibida  simob,  margimush,  xrom,  uch  xlor  surma,  benzpiren  va 
boshqa  shunga  o’xshash  hayot  uchun  xavfli  kimyoviy  moddalar  bo’lsa,  u  holda  bunday 
chiqindilar xavfliligi jihatdan 1-turga kiradi. Agar chiqindilar tarkibida mis xlorid, xlorli ni-kel, 
uch oksidli surma, qo’rg’oshinli azot-tuz va boshqalar bo’lsa, o’zining xavfliligi jihatidan 2-turga 
kiradi. Korxona chiqindi-axlatlarida mis sulfati, misning shovul kislotali tuzlari, ni-kelning xlorli 
tuzi,  qo’rg’oshin  oksidi, to’rt xlorli karbonlar  bo’lsa  o’zining  kishi  organizmiga  ta’siri  jihatidan 
3-turga kiradi. 
Adabiyotlar: A -3,4,6,7; Q - 4,6,9,11. 
 
11 mavzu. Aholi turar joylarini sanitariya tozalash ustidan DSN. 
Axol yashash joylarini  chiqindilardan tozalashda uch xaat nazarda tutiladi. 
3.
 
Turar  joylarni  Tula-tukis  konalizatsiyalanishi.  Bunda  xaa  chiqindilar  (suyuk) 
kuvurlar erdamia chiqarilib tashlanadi, kattik axlatlar esa tashb ketish  sistema- 
si urdamida bajariladi. 
4.
 
Kisman  kanalizatsiyalashgan    turar  jylardan.bundan  chiqindilar  uchun  ikala 
sistema xizmat qiladi. 
A). kanalizlashgan turar-joylardan suyuk  chiqindilar kuvurlar erdamida chiqariadi. 
B). kattik va suyuk chiqindilarni  olib chiqib ketish uchun sisremasi ishlaedi. 
3. Kanalizatsiya o’tkazimagan turar joylarida.Bunda hamma chiqindilar (suyuk,kattik) 
olib chiqib tetish,tozalash erdamida tashiladi. 

 
33 
Suyuk chiqindilar kuvurlar erdamida okizib tozalash inshoatlarga yuborishning sanitariya 
epdimalogiya  va  iktsodiy  ahamiyati  bor.  Shuning  uchun  ham  shaxarlarda  o’tkazish  katta 
ahamiyatga egadir. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,7,10; Q – 1,4,6,9. 
 
 
12  mavzu.  Aholi  turar  joylari  atmosfera  havosini  ifloslanish  muammolari.  Atmosfera 
havosini ifloslantiruvchi ma’nbalar. 
Insoniyat, qolaversa barcha jonivorlar uchun zarur bo’lgan atmos-fera havosini asosan ikki 
manba  ifloslantiradi:  birinchisi  tabiiy  omillar  bo’lsa,  ikkinchisi  inson  faoliyatining  mahsuli 
hisoblanuvchi antropogen manbalardir. 
Atmosfera  havosini  ifloslantiruvchi  tabiiy  omillarga  vulhon-larning  otilib  chiqishi,  tog 
jinslarnning emirilib, shamol yorda-mida atrofga tarqalishi, o’rmonlarga o’t ketib, undan paydo 
bo’ladigan  zararli  omillarni  atrof-muhitga  yoyilishi  kabi  tabiiy  omillarni  misol  qilib  ko’rsatish 
mumkin. 
Antropogen  ifloslanishlar  asosan  sanoat  korxonalari,  avto  va  havo  transportlari,  temir 
yo’l, suv transporti chiqindilaryning atmosfsra havosiga tushishi natijasida vujudga keladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,12,13; Q – 1,3,6,7,11. 
 
13 mavzu. Atmosfera havosini ifloslanishini atrof muhitga va  
aholi salomatligiga ta’siri. 
1.1.
 
Rivojlangan shaharlar va sanoat markazlarining atmosfera havosi doimo chang tutun 
va  tumanlar  bilan  qoplanib  turadi.  Bu  esa  quyosh  nurin  to’sib,  er  yuziga  ultrabinafsha  (UB) 
nurlarining o’tishiga yo’l bermaydi. 
Ultrabinafsha (UB) nurlarining er  yuziga etarli miqdorda tushmasligi o’z navbatida turli 
kasalliklarining,  ayniqsa  bolalarda  raxit  kasalligini  keltirib  chiqaradi,  hamda  shahar  havosining 
doimo tutun va tuman bilan koplanishi insonlarning kayfiyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. 
Olimlarining aniqlashiga atmosfera havosining ifloslanishi natijasida yorug’likning etarli 
bo’lmasligiga  loib  keladi,  bu  esa  o’z  navbatida  ish  unumining  pasayishishga  va  maxsus 
kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,12; Q – 1,3,6,7. 
 
 
14  mavzu.  Atmosfera  havosini  muxofazasi  bo’yicha  loyixalashtirish  boskichlariga 
sanitariya talablar. Zararli moddalarni atmosfera havosida gigienik meyorlashtirish prinsiplari va 
usullari. 
Davlat sanitariya nazorati-bu sanitariya qonunlarining buzilishini oldini olish, aniqlash va 
ularga chek kuyishga karatigan sanitariya epidemiolgiya xizmatining faoliyatidir.  
Davlat sanitariya nazorati O’zbekiston Respublikasi sog’liqni saqlash vazirligiga qarashli  
sanitar epidemiolgi xizmat muassasalari va idoralari tomonidan amalga oshiriladi. Uning vazifa 
va  mazmunlari  O’zbekiston  Respublikasining  konstitutsiyasi,  O’zbekiston  Respublikasi  oliy 
majlisining  «Fuqorolarni  ximoya  qilish»  to’g’risidagi  «Davlat  sanitariya  nazorati  to’g’risida»gi 
qonun,  qaror  va  boshqa  xujjatlarni,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  farmonlari,  Vazirlar 
maxkamasining qaror va qo’llanmalari, Sog’liqni Saqlash Vazirligining me’yoriy xujjatlari bilan 
belgilanadi 
Gigiena    fani  atmosfera  havosidagi  zaharli  moddalarning  ruxsat  etiladigan    miqdorini 
aniqlash borasida bir qancha Amaliy tadbirlarni joriy etdilar. Xozir gigienistlar 1 m3  atmosfera 

 
34 
havosida  ifloslantiruvchi  moddalarning  ruxsat  etiladigan  miqdorini  ishlab  chiqish  usullarini 
ishlab chiqkanlar.  
Ruxsat  eitladigan  miqdor  (REM)ning  ishlab  chiqarilganligi  Fan-texnika  taraqqiyotining 
muxim  yutuqlaridan  biridir.  Ilmiy  asosda  ishlab  chiqilgan  REM  vositasida  sanoat  korxonalari 
o’zlarining iflos chiqindilarini shu me’yordan oshirmaslikka xarakat qiladilar.  
Shuni  qayd  qilib  o’tish  kerakki  gigiena  fani  REM  ishlab  chiqarish  asoslarini  birinchi 
bo’lib yaratdilar.. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,12; Q – 1,3,5,7. 
 
15  mavzu.  Atmosfera  havosi  sanitariya  muxofazasi  bo’yicha  tadbiriy  choralar.  Dori 
vositalarini atmosfera havosida gigienik meyorlashtirish 
Atmosfera havosining ifloslanishi va aholi salomatligining keskin  yomonlashuvi hozirgi 
zamonning  dolzarb  muammolaridan  biri  bo’lib  kelmoqda.  Shuning  uchun  nafaqat  sog’liqni 
saqlash  organlari  balki  O’zbekiston  Respublikasi  xukumati  tomonidan  bir  qancha  tadbirlar, 
me’yoriy  xujjatlar,  qonunlar  ishlab  chiqilgan.  Masalan:  O’z.  Res.  ning  «Atmosfera  havosini 
muxofaza  qilish  to’g’risida»gi  qonuni  1996  yil  27  dekabrdan    №354  –  I  amalga  kiritilgan  va 
ushbu qonunning asosiy vazifalari quyidagilardan iboratdir:  
-
 
Atmosfera havosining tabiiy tarkibini saqlash 
-
 
Atmosfera  havosiga  zararli  kimyoviy,  fizikaviy,  biologik  va  boshqa  xil  ta’sir 
ko’rsatilishini oldini olish hamda kamaytirish. 
-
 
Davlat  organlari,  korxonalar,  muassasalar  tashkilotlar,  jamoat  birlashmalari  va 
fuqarolarning  atmosfera  havosini  muhofaza  qilish  sohasidagi  faoliyatini  huquqiy  jihatdan 
tartibga solish.  
Atmosfera  havosining  ifloslanishining  oldini  olishga  qaratilgan  sanitariya  chora 
tadbirlarga quyidagilar kiradi. 
1.
 
Texnologik chora tadbirlar  
2.
 
Rejalashtiruvchi chora tadbirlar 
3.
 
Sanitar – texnik chora tadbirlar 
4.
 
Qonuniy, ilmiy me’yoriy chora tadbirlar 
5.
 
Tashkiliy, ma’muriy chora tadbirlar 
 
Gigiena  xodimlari  havodagi  zararli  moddalarning  ruxsat  etiladigan  miqdorini  aniqlash 
borasida bir kator nazariy va amaliy tadbirlar ishlab chiqdilar. Bu sanoat korxonalari oldiga iflos 
chiqindilar  miqdorini  normadan  oshirmaslik  vazifasini  kuyadi.  Shu  sababli  ko’pgina 
korxonalarda  texnologik  jarayonlar  uzgartirildi,  tutun,  chang,  kurum  va  zaharli  gazlarni  ushlab 
koluvchi  vositalar  rnatildi.  Xar  bir  kimyoviy  modda  uchun  ruxsat  etiladigan  miqdor  (REM) 
ishlab chiqildi va uni amalda tatbik etishga katta ahamiyat berildi. Mabodo atmosfera havosining 
ifloslanish  darajasi  aniqlansa,  unda  faqat  moddaning  nomini,  miqdorini  bilishning  uzi  kifoya 
kilmaydi. Bunda aniqlangan miqdor ruxsat etiladiganidan necha foiz ortdi, deb suraladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,; Q – 1,3,5,7. 
 
5 kurs 
1 mavzu. Yashash binolarini rejalashtirishning gigienik asoslari 
Bizga  malumki  xar  kanday  aholi  yashash  punktida  eng  yirik,    asosiy  ijtimoiy  va  gigienik 
elementlardan  biri  turar  joy  binolari  xisoblanadi.    Turar  joy  binolarining  asosiy  vazifasi 
insonlarni ya’ni aholi salomatligini salbiy omillaridan muxofaza qilish yani sovukdan, issiqdan, 
shamoldan,  atmosfera  yogingarchiliklardan.  Turar  joy  insonning  dam  olish,  uxlash  va  kuch 

 
35 
kuvvatini  qayta  tiklash  joyi  xisoblanadi.  Turar  joy  insonning  dam  olish  joyi  bo’lib  unda  oila 
xayoti,  oilaning  moliyaviy  masalalari  hamda  farzandlarini  komil  inson    qilib  tarbiyalash  va 
insonning asab sistemalarini muxofazalash joyi xisoblanadi. 
Boshqacha qilib aytganda  turar  joy-bir qancha  inshootlarning kompleksi (majmuasi) bo’lib, 
unda  insonning  salbiy    ta’sirlardan  ximoya  qilishga  karatilgan  suniy  muhit  xisoblanadi. 
Faqatgina insongina turar joyga egadir.   Turar joy insonning akliy mexnatini maxsulidir. Turar 
joy  eng  birinchi  koosferaninng  elementi  xisoblanadi  ya’ni  razum    sferaning  koosferaning 
tashkillashtirishning eng birinchi kadami bu turar joydir. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,8; Q – 1,6,7,9. 
 
2 mavzu. Isitish, ventilyatsiya, yoritilganlikka qo’yiladigan gigienik talablar 
Turar  joy  binolarining  xonalarida  inson  uzini  yaxshi  xis  qilish  va  organizmdagi  fiziologik 
jarayonlarining  normal  kechishi  ko’p  tomonlama  isitish  tizimining  ratsional  to’g’ri  tanlash  va 
binoning havo almashinuviga hamda ularning to’g’ri ishlata bilishga boglik buladi. Turar joy va 
jamoat  binolarining    isitish  va  ventilyatsiya  tizimlarining  loyixalashtirilayotganda  gigienik  va 
texnik iktisodiy nuktai nazardan bir vaqtda o’tkazilishi lozim. Yashash xonalarida havo xarorati 
birmuncha past bo’lganda bolalar va katta yoshdagi insonlarga yaxshi sharoit yaratish maqsadida 
isitish tizimining murakkablashgan turi nurlanish turini qo’llash maqsadida muvofiqdir. Bundan 
tashkari ventilyatsiya bilan birgalikda isitish tizimi ham bor. Insonlar o’zini yaxshi xis qilish va 
fiziologik jarayonlarning normal kechishi uchun isitish tizimiga kuyidagi talablar qo’yiladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,7,9,10; Q – 1,6,7,9. 
 
3  mavzu.  Hammom,  chumilish  basseynlari,  plyajlar,  kirxonalar,  va  kabristonlarga 
qo’yiladigan gigienik talablar. 
Hammomlar,  kirxonalar,  cho’milish  basseynlari,  plyajlar  va  qabristonlar  gigienik  va 
epidemiologik  jihatdan  katta  ahamiyatga  ega  bo’lgan  maishiy  xizmat  ko’rsatish  muassasalar 
xisoblanadi.  Shu  bilan  birga,  keyingi  yillarda  ushbu  muassasalar  qatoriga  sartaroshxonalar, 
kiyim-kechak  va  uy-ro’zg’or  buyumlarini  kimyoviy  vositalar  bilan  tozalash  korxonalari, 
go’zallik salonlari, fotostudiya, atele mod, poyabzal tuzatish ustaxonalari ham qo’shiladi.  
Bu muassasalar bir tomondan aholining salomatligini  taminlashga yordam bersa, ikkinchi 
tomondan  ob’ektlardan  hosil  bo’lgan  qattiq  maishiy  chiqindilar  va  chiqindi  suvlar tashqi  muhit 
ob’ektlarining,  xususan  atmosfera  havosi,  tuproq,  suv  havzalaridagi  suvlarning  sanitariya 
holatini buzadi.  
Demak, bunday ob’ektlarni loyihalashda ulardan foydalanishda gigienik talablarga rioya 
qilish va ularni nazorat qilishni to’g’ri tashkillashtirish lozim. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,6; Q – 1,6,7,8.                                                                                
 
4 mavzu. Davolash profilaktika muassalari kurilishi, rejalashtirilishi va jixozlanishiga gigienik 
talablar 
Shifoxonalarning  rivojlanishi  tarixi  qadimgi  davrlardan  boshlanadi.  Misr  xromlari,  qadimgi 
Gresiya  davolovchi  –  askleplar  rimliklarning  venenpid  dindorlari,  hozirgacha  yoyilib  kelgan 
tarixiy ma’lumotlar hisoblanidi. XI asrda esa Rusda monasterlar tarkibida cherkov kasalxonalar 
qurila  boshlagan.  Moskva  atrofida  Kiev  –  Pechprskaya  Lovra,  Grahe  –  Sergevekaya  Lovra, 
Salovesviy monosterlari shug’ullangan. 
Birinchi  o’rinda  sovet  kasalxonasi  Moskva  shahrida  boyvuchcha  (boyarin)  fedor  Rtihev 
mablag’iga  qurilgan.  xarbiy  andozalar  bo’yicha  gospital  inshoatlari  Pegire  –  I  davridan  qurila 
boshlagan:  Moskvada  1707  yilda  Peterburgda  1715  y,  1717  yillarda  esa  Kronshpodsheda  va 
boshqa shaharlarda. Bu kasalxonalar kazarma tipida bo’lib, zalda 20 – 30 o’rin bular edi. 1763 

 
36 
yilda  davlatni  boshqaruvchi  Senotning  qaror  chiqdi  ya’ni  «  Rossiya  shaharlarida  DPM  davlat 
boshqaruviga o’tdi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,10; Q – 1,5,6,7,9. 
 
            5-mavzu. DPM ishlatilishiga qo’yiladigan gigienik talablar 
Kasalxonaga  tushgan  x.ar  bir  bemor  tezda  tuzalib  oilasiga,  jamoasiga  sogayib  kaytishni 
uylaydi.  Shifoxonada  bemorlarga  dori-darmonlarni  53  vak.tida  berib  turish  bilan  birga,  shifoxona 
xodimlarining  bemorlar  bilan  xushmuomalada  bo’lishi  talab  k.ilinadi.  Bu  esa  o’z  navbatida 
bemorlarning tezda sogayib ketishiga xissa ko’shadi. 
Palata  xonalarini  asabni  tinchlantiruvchi  rangga  bo’yashning  ham  ahamiyati  katta. 
Palataning yorug’  va shinam bo’lishi bemorlar bahri-dilini ochadi. Palatalarning devori  va shipi 
nihoyatda tskis su-valgan va bo’yalgan bo’lishi kerak. Devorlar gadir-budir, notekis bo’lsa uning 
yuzasida chang to’planib qolishi mumkin. 
Kafel o’rnatilgan devorlarning tepa tomoni albatta gipsli mod-dalar bilan suvalishi va tekis 
yuza  paydo  qilishi  maqsadga  muvo-fiqdir.  Tez-tez  yuvilishi  va  tozalanishi  lozim  bo’lgan 
xonalarning devorlariga sopol plitka va kafellar yopishtirilishi zarur. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,7,10,11; Q – 1,6,7,9,12. 
 
6 mavzu. DPM chiqindilarini yigish, saqlash, va chetlashtirishga qo’yiladigan gigienik talablar 
DPM  chiqindilarni  yigish,saqlash  va  olib  ketish  va  x.o  bo’yicha  tashkiliy  ishlar  bilan 
buyruk asosida mas’ul tayinlanadi:  
1.
 
Agar DPMda epidemiolog bulsa, epidemiolog 
2.
 
Bosh hamshira. 
3.
 
Umumiy masalalar bo’yicha  Bosh vrach yordamchis i. 
Yukoridagi  mutaxasislar  maxsus  shu  soha  bo’yicha  ukitilgan  bo’lishi  kerak  va 
sertifikatlari bo’lishi kerak. 
  Xususiy kichiq DPMlarda bu soha Bosh vrachni uzi bajaradi. 
Agar ukitadigan markaz bo’lmasa,bu ish tuman,viloyatDSENMga yuklatiladi. 
 Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,7,10,11; Q – 1,6,7,9,12. 
 
 
7 mavzu. Dorixona va dorivor vositalarni saqlash omborxonalariga qo’yiladigan gigienik 
talablar 
Aptekalar  va  dori  tayyorlash  muassasalari  er  tanlash,  loyixalash,  jixozlash,  ishga  tushurish 
jarayonida olib boriladigan OSN va KSN quyidagi xujjatlar asosida olib boriladi. 
1)
 
SanQvaM №0078-98 (Toshkent  1998y) Dorixonalarni tuzilishi, jixozi va ishga tushirishda 
sanitar qonun qoidalar. 
2)
 
SanQvaM   №0152-04   (Toshkent   2004Y)   Dorixonalar   va   dorilarni   saqlovchi 
muassasalarning tuzilishi, jixozi va ishga tushirish qonun qoidalari. 
3)
 
QMQ 2.03.12-98 "Omborxona binolari" 
4)
 
SanQvaM №0075-97 "Tayyor dorilarni tarqatuvchi aptekalar uchun San. qonun va qoidalar". 
 Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,7,10,11; Q – 1,6,7,9,12. 
 
8 mavzu. Nogiron va kam xarakatlanadigan aholi guruxi foydalanadigan turar joy va jamoat 
binolariga gigienik talablar 
Nogiron  va  kam  xarakatlanadigan  aholi  guruxi  foydalanadigan  turar  joylarni  rejalashtirishda, 
loyixalashda,  qurilishda,  qayta  ta’mirlashda  ma’muriy  binolar,  turar  joy  va  mikrorayonlarga 

 
37 
qo’yiladigan  gigienik  talablar  aynan  uzi  kuzda  tutilishi  kerak,  lekin  yukoridagi  toifa  insonlar 
uchun    (nogironlar,  xarakati  chegaralangan,  kurish  kobiliyati  pasaygan,  xarakatlanuvchi 
bo’g’imlarning  atrofida  tug’ma  nogironlar  va  boshqalar)    xar  bir    holatni  kuzda  tutgan  xolda, 
aloxida tadbik qilingan gigienik meyorlarga asoslangan xolda O’zbekistonni barcha joylarida bir 
xilda  turmush  tarzini  yakunlashga  bag’ishlangan  xolda  ish  tutilishi  lozim.  Yukoridagi    aholi 
uchun  aholi  turar  joylar  rejasida  joylashtirishda  quyidagilarni  e’tiborga  olish  kerak:aeroport, 
temir yul va vokzallar, suv transport joylari, sport maydonlari va boshqa joylardan uzoqrokda va 
nogironlarni extiyojiga asoslangan xolda joylashtirish kerak. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,10,11; Q – 1,5,6,13 
     9 mavzu. Kurilish materiallari va konstruksiyalarini gigienik baholash . 
Turli  qurilish  materialining  issiqlik  o’tkazish  koeffitsienti  (K)  ya’ni  bir  metr  qalinligidagi 
qurilish  materialidan;  1  m2 maydonda  1  soat  ichida  tashqi  va  ichki  xarorati  10S  dan  ko’p  farq 
qilmaslik  holati  bilan  baholanadi.  G’ovakligi  kichiq  bo’lgan  qurilish  materiallari,  g’ovakligi 
yuqori  bo’lgan  qurilish  materiallariga  nisbatan  kam  issiqlik  o’tkazuvchan  bo’ladi.  Issiqlik 
o’tkazish kobiliyatini meyorlashda oddiy sharoitda namlikni miqdori 1-7% dan oshmasa qurilish 
materiallari  issiq  o’tkazuvchan  bo’lib  xisoblanadi.  Qurilish  materiallari  materiallarini  issiq 
saqlash  xususiyati  deb  1  kg  qurilish  materiallarining  10S  isitish  kobiliyati  bilan  aniqlanadi. 
Issiqlik o’zlashtirish xususiyati (S) 1m2 qurilish materiallari yuzasida 1 soatda 10S xaroratning 
24 soat davomida saqlanib kolishiga aytiladi. 
Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,8,9,15; Q – 1,6,9,13