O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Ehtiyojni  tarbiyalash  –  shaxsni  shakllantirishda  markaziy  masala. 

I.A.Karimovning  bir  qator  asar  va  risolalarida  o’quvchi  yoshlarni  “estetik  boy 

dunyoqarashga” ega qilib shakllantirish zarurliguga e’tiborni qaratish, bu muammo  

ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligi alohida qayd etilgan.  

 

Ehtiyoj  ”qiziqish”  kategoriyasi  (idrok  yetish),  istak,  intilish,  afzalliklar, 

tanlovi,  o’z  bilimlari  bilan  o’rtoqlashishga  intilish,  yerkin  faoliyat  bilan  uzviy 

bog’liqdir. 

 

Shuning  uchun  yestetik  yehtiyoj  nafosat  tuyg’ulariga  barqaror  idrok  yetish 

qiziqishi  bilan  o’zaro,  u  mana  shu  yehtiyojni  shakllantirish  jarayonini 

faollashtiradi.  

 

Estetik  ehtiyoj  -  “Birinchi  navbatda  estetik  boshlanish  yeng  kuchli  

ko’rinishda  ifoda  etilgan  badiiy  faoliyatda,  turli  faoliyat  turlarida  estetikani 

o’zlashtirish  va  yaratish  dastlabki  holatlarda  insoning  estetik  xususiyatlarda 

namoyon  bo’ladi”.  Demak,  dunyoni  ijodiy  idrok  yetishga,  go’zallik  qonunlari 

bo’yicha yashash va ijod qilishga intilishga turtkidir. Bu faqatgina estetik, nafosat 

tuyg’ularidan manfatdorlik yemas, balki rassom yestetik boshlanishini yeng kuchli 

ko`rsatib  bergan  san’at  asarlari  bilan  “muloqot”qilishga  yehtiyoj  hamdir.  Mana 

shunday  yehtiyojda  shaxsning  yestetik  madaniyati  shakllantiriladi.Ushbu  yehtiyoj 

–  yestetik  ongning  dastlabki  tarkibiy  qismi  bo`lib,  yestetik  sezgi  bilan  bog`liq, 

yestetik  didi  va  ideallarning  shakllanishiga  ta`sir  ko`rsatadi,  yestetik  baholari  va 

qadryatli yo`nalishlarda aks yetadi. 

 

Estetik  yehtiyoj  ancha  xilma-xil  bo`ladi,  shu  jumladan  tasviriy  san`atda  – 

yuksak yestetik imkoniyatlar va katta badiiy qimmatga yega asarlarni izlash va ular 

bilan  “muloqatda  ”  bo`lish  kabi  ko`rinishlarda  aks  yetadi.  Qadryatlar  bilan 

kommunikativlikda  bo`lish  yestetik  yehtiyojning  yemosionalligi,  go`zallikdan 

yemosional  hissiy  rohatlanish,  oliy  ma`naviy  –  xissiy  yehtiyojni qoniqtirish omili 

sifatida rivojlanadi. 

 

Estetik  yehtiyoj  –  yestetik  badiiy  ta`sirlanishga,  nafosat  tuyg`ularini 

o`zlashtirishga  ma`naviy,  yuksak  badiiy  asarda  jamlangan  go`zallikdan 

---

 

18 

rohatlanishga talab. U insonga, uning tabiatga xosdir va bu yehtiyojni rivojlantirish 

zarur. 

 

Bunga yerishish uchun, bir yehtiyojni qondirib, ikkinchisini yaratib, uni faol 

ribojlantirib, boyitib borishi talab qilinadi.  

 

Estetik  yehtiyoj  anglab  yetilmagan  (ko’proq  yemosional)  shakllarda 

namoyon  bo’lishi  mumkin.  Har  doim  yemosional  omilga  bog`liq  bo`ladi(haqiqiy 

go’zallik ta’siriga bog’liq). 

 

Estetik  ehtiyoj  –  ma’naviylik  ko’rsatkichi, “itimoiy  yestetik  yehtiyojlar 

vaular bilan tipologik mos keladigan badiiy  yehtiyojlar … jamiyatning yesttuk va 

badiiy  rivojlanishini…  yo’naltiradigan  qadryatli  “kuchlar  maydonini”  asosini 

tashkil yetishini”alohida takidlab o’tish kerak. 

 

;  haqiqat,burch,  adolat  va  boshqalar,  ular  estetik  ahamiyatga  ega  bo’ladi. 

Estetik ong – estetik ideal nuqtainazaridan borliqni, uning bahosini aks yettiruvchi 

ijtimoiy ong shakllaridan biri. 

 

Estetik  ongning komponentlari: estetik sezgi, kuzatish, mushohada qilish, 

idrok yetish, mulohaza qilish, qadryatlar, qarashlar, did, ideal va albatta –  go’zal 

deb tan olingan ongning estetik bo’lmagan shakli 

 

Ushbu tadqiqot uchun estetik ongning quyidagicha talqinini shakllantiramiz: