O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti
Download 1 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Xindiqush va Qoraqurum
- Xindiston yarim oroli
- Janubiy - sharqiy Osiyo
|
Savol: 1.0ld Osiyo tabiiy geografik regionini ta`riflang. 2.Markaziy Osiyo tabiiy geografik rel`efi xususiyatlari. q0 q0 q0 q0
ÀÑ ÀÑ ÀÑ ÀÑÈÈÈÈY Y Y YÎÍÛ ÎÍÛ
ÎÍÛ ÎÍÛ;
; ; ;Ã Ã Ã Ã Ò Ò Ò Ò! ! ! !ÁÈÈÉ ÁÈÈÉ ÁÈÈÉ
ÁÈÈÉ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ
Reja: 1. Baland Osiyo tabiiy geografik regioni tabiiy geografik rayonlashtirish. 2. Sharqiy Osiyo T.G.R. tabiiy geografik rayonlashtirish.
Markaziy Osiyoning janubida, Gang va Xind pasttekisligi oralig`ida Er sharidagi juda baland tog` va tog`larning sistemasi joylashgan, ularning wrtacha balandligi 5000m dan oshadi. Bu tog`lar sistemasiga garbda Pomir, Xindikush va Qoraqurum tog` tugunidan sharqda Tibet tog`ligining sharqiy chekkasigacha bwlgan erlar kiradi. Butun Tibet tog`ligi, Kunlun` va Lan`shan shu regionga kiritiladi.
tog`ligiga bog`lovchi tog` tugunini hosil kiladi. Xindiqush va Qoraqurum sistemasi Er sharidagi eng baland kwtarilmalar qatoriga kiradi. Xindikush tog`lari g`arb-janubiy g`arbdan shark-shimoliy-sharqqa tomon chwzilgan. Tog` tizimi murakkab tuzilgan bwlib, tog`lar garbdan-sharqqa tomon balandlashib boradi. G`arbiy Xindiqush tog`lari balandligi 4000-5000m, sharkiy Xindiqush 6000-7000m ga etadi. Eng baland Trichlir chwkkisi 7690m ni tashkil etadi. Xindiqush tog`lardan shimolda Pomir toglari, sharqiy Xindikushdan Karambir daryo vodiysi orqali ajralgan. Qoraqurum tizmasi janubi-sharqqa tomon chwzilgan. U balandligiga kwra er sharida Ximolaydan keyin ikkinchi wrinda turadi. Uning wrtacha balandligi bOOOm ga, kwp chwkqilari undai baland, ba`zilari 8000m dan yukori. Ulardan eng yirigi Chagori chwkqisi 8611m balandlikda esa va dunyoda balandligi jihatidan ikkinchi wrinda turadi. Har ikkala tog` sistemasi iqlym sharoitining tarkib topishida tog` rel`efi va katta suv xavzalaridan uzoqda joylashganligi asosiy rol wynaydi. Umuman olganda kuruk va chwl iklimi Xindiqushning garbiy qismiga sharqiga karaganda yog`in ancha kwp tushadi, chunki Atlantika okeanidan nisbatan nam havo kirib keladi. Yogin miqdori 400-800mm ga etadi va asosan qishga twgri keladi. Ushbu tog` yonbag`irlarida kwplab daryolar boshlanadi. Bu daryolarning bir qismi janubga qarab okadi, shimolga oquvchi daryolar Markaziy va Urta Osiyoning berk havzalariga kiradi. Kunlun` - bu tog` sistemasi ikki kator tizmalardan iborat bwlib, bu tizmalar g`arbda bir- 23
biri bilan tutashgan. Shimoliy tarmog`i Cherchen daryosi vodiysidan sharqdagi tarmog`i Lanshan` nomi bilan yuritiladi. Kunlun` tog`larining wzi Torim soyligini janubi-g`arbga tomon wrab, kenglikka yaqin ywnalishda Tibet tog`ligining shimoliy chekkasi bilan chwzilgan. Butun tog sistemasi uchun poleozoy burmali strukturalarining yangi tektonik harakatlar natijasida balandga kwtarilib kolganligi va keskin al`p tipli rel`ef xususiyati xosdir. Ulkaning shimoli-g`arbiy qismida katta tog` massivlari - Qwngir, (7719m) va Muztog`ota (7546m) kwtarilib turadi. Tsaydam soyligining shimoliy chegarasini balandligi 5000m dan ortiq bwlgan Oltintog` tizmasi tashkil etadi. Soylikning janubiy chekkasi^ bwylab muzliklar bilan qoplangan baland Prejeval`skiy tizmasi kwtarilgan. Kunlunning eng baland chwqqisi (7723m) shu tizmada joylashgan. Kunlun` tog`laridagi kurg`oqchilik g`arbdan-sharkqa tomon kuchayib borib, wrta kismida maksimum darajaga etadi va sharkka tomon yumshab boradi. Tibet tog`ligi - tabiiy sharoiti juda wziga xos bwlgan tabiiy geografik wlkadir. Tabiatning bir butunligi, avvalo, orografiya yaxlitligiga bog`liq. Tibet dunyodagi eng katta va eng baland tog`lik bwlib, uni baland tizma tog`lar wrab va Osiyoning boshka qismlarini ajratib turadi. Tog`likning shimoliy chegarasi Kunlun` sistemasiga kiruvchi tog` tizmalarining etagi xisoblanadi. Janubda va janubi - g`arbda tog`likning chegarasi Ximolay tog`larining shimoliy etagi bwylab wtadi. Shimoliy g`arbda tog`likni Pomir, Qorakurum tog` tuguni wrab turadi. Bu katta xududning hamma kismi uchun katga absolyut balandlik va tog` chwl hamda tog` chala chwl landshaftlarining eng keng tarqalganligi xosdir. Ulkaning hozirgi rel`efining vujudga kelishida kwtarilish va u bilan birga rwy bergan yorilishlar bilan birgalikda errozion jarayonlar va undan keyin iqlimning qurg`oqchillashib borishi bilan chwl sharoitidagi nurash, shamol ishi katta rol` wynagan. Tibet tog`ligi struktura tuzilishi va rel`efga kwra ichki tafovutlarga ega. Markaziy va G`arbiy Tibet wrta hisobda 4500 - ZOOOm da bir xil balandlikda kwtarilgan bwlib silliqlanib qolgan tog` tizmalari va tektonik botiqlardan iborat. Parallel joylashgan tog` tizmalarini juda katta doirasimon vodiylar bir-biridan ajralib turadi. Bu vodiylarda materikning eng katta daryolari- Xuanxe, Yantszin, Mekong okadi. Sharkiy Tibet uchun geyzerlar va qaynar buloklar, shimolda esa swnmagan vulkanlar xarakterlidir.
Sharqiy Osiyo Evrosiyoning Tinch okeani bwyida joylashgan qismi bwlib, shimolda uzoq Sharqdan boshlanib janubda Janubiy Xitoy bilan tugaydi. Bu regionga yana Saxalin, Kuril, Yaponiya, Tayvan, Xaynan orollari kiradi. Regionning materik qismi qadimgi quruklikdan iborat bwlib, unda wrtacha balandlikdagi burmali palaxasali tog`lar ham akkumlyativ tekisliklar ham mavjud. Orollar va ularni wrab turgan dengizlar Tinch okean geosinklinali tarkibiga kirib ularga kuchli seysmiklik va vulkanizm xosdir. Sharqiy Osiyoning iqlimi bilan organik dunyosi xususiyatlari tabiiy butunlikni hosil qiladi. Shimoliy - sharkiy Xitoy va Koreya yarim oroli - keng va murakkab tuzilgan wlkaning Evrosiyo mw`tadil mintaqasining janubiy-sharqiy Tinch okeani bwyidagi qismida joylashganligi, anik ifodalangan musson tsirkulyatsiyasi. organik dunyosining kelib chiqish hamda tarkibining bir xilligi palaxsali tog` tekislik rel`efining keng tarqalganligi bir wlkaga birlashishga imkon beradi. Bu wlkada tog sistemalari wrtacha balandlikka ega. Ularda keyingi vertikal harakatlar ta`sirida turli xil balandlikka kwtarilib kolgan qadimgi tekislangan yuzalar keng tarqalgan. Turli davrlarda otilib chiqqan vulkan jinslar keng erlarni qoplagan. Ulkaning ichki qismi tekisliklardan iborat. Bu tekisliklarni tog` massivlari tarmoqlari qismlariga bwlib turadi. Markaziy tekislikdan g`arbda assimmetrik tuzilgan katta Xingan toglari sistemasi joylashgan. Bu tog` sistemasidan janubda buyuk Xitoy tekisligi joylashgan. Uni shimol, garb va janubdan wrtacha balandlikdagi tog`lar va platolar wrab olgan, sharqiy tomoni esa sariq dengizga ochikdir. Koreya yarim oroli asosan parchalangan qalqonlaridan, kristal jinslardan iborat bwlib, janubga borgan sari tog` zanjirlarini hosil qiladi. Bu tog`lar Sharqiy Koreya tog`larini tashkil etadi. Eng baland kismlari 1500m ni tashkil etadi. Tog`likdan g`arbga tomon tarmoqlar chiqqan bwlib, bular g`arbiy kismini tekislik va tog`lik katta tekisligi Pxenyan va Xangan-tekisliklaridir. Ulkaning iqlimiy sharoiti uning qaysi geografik kengliklarda joylashganligi, atrofidagi wlkalar va Tinch okeanining yaqinligi kwprok ta`sir kwrsatadi. Qishda Koreya yarim orolining janubiy xududlaridan tashqari wlkaning hamma joyida iqlim manfiy xaroratli bwladi. Yanvarning wrtacha xarorati shimolda 0°S, eng past xarorati - 40'Sga etadi. Yozga xarorat wlkaning shimolida +23*Sdan janubda + 28gacha wzgaradi. Eng yuqori xarorat +39gacha chiqadi. Yog`in miqdori Koreya yarim orolining sharqiy xududlarida
24
1200mm, janubi - g`arbida YuOOmm, shimoli -g`arbida ZOOmm. ni tashkil etadi. Daryo tarmoklari qalin va sersuv, ular rejimi tez wzgaruvchan bwlib bunga sabab, yog`inning bir tekisda yogmasligidir.
Shimolda Tsinlin tog`lari xam shu wlkaga kiritiladi. G`arbiy chegarasi Sina - Tibet tog`larining sharkiy etaklaridan wtadi. Markaziy Xitoydagi tektonik harakatlar natijasida platformaning wzgarishdan hosil bwlgan tog`lar orasida er yueasida sertepa soyliklar uchratiladi. Ulkada Tsin`lin tog`lar (4000m) li baland xisoblanib ularni daralar kesib wtgan. Yantszi oqimi bwylab tog` tizmalar orasida balandligi YuOOm. dan ortadigan pasttekisliklar mavjud. Markaziy Xitoy tog`lari va soyliklari rel`efining tarkib topishida er pwstidagi yorilishlar va vwlkan faoliyati katta rol wynaydi. *_>
Ulkada musson iqlimi uchun xos bwlgan xavo massalarining fasliy almashinish dengiz havosining, kishda kontinental havoning kelishi anik namoyon bwladi. Ulka iqlimining tarkib topishida Tin`yan tog` tizmasi asosiy rol wynaydi. U shimoldan esadigan sovuk havoni twsib qoladi. Shu bu tizmaning janubi shimoliga nisbatan ancha ilik bwladi. Wlkada yozda okeandan ilik va sernam havo keladi va tsiklon faoliyati tufayli kuchayib ketadigan musson shamollari kwplab yog`in olib keladi. Ulkaning eng muxim daryo tizimi Yantszi xisoblanadi. U musson yomg`irlari va tog`lardagi qorning erishidan wzanda kwplab toshkinlar bwlishiga olib keladi. Markaziy Xitoyning -organik dunyosi xilma- xildir. U uzoq davom etgan geologik davr davomida iqlim deyarli wzgarmagan va shimol bilan janub wrtasida wsimlik xamda xayvonot dunyosi bemalol aralashib turgan sharoitda tarkib topgandir.
Xaynar orollari kiradi. Ulka tabiatining xususiyatlari uning materik chekkasiga shimoliy tropik yaqinida joylashganligi hamda keyingi tektonik harakatlar wzgartirilmagan qadimgi burmali strukturalarining tarqalishiga bog`lik. Ulkani wrtacha va past toglar hamda sertepa qirlar band qilgan. Ulka kirgoqlarini Tayvan qwltig`i va janubiy Xitoy ancha parchalangan. Qirg`oklar bwylab kwplab turli mayda orollar va 2 ta katta orol Tayvan va Xaynan 36-34 ming km orollari joylashgan. Janubiy Xitoy tog`lari Tayvendda eng baland kwtarilgan suvayrig`ich tizmaning baland tepalari ZOOOm dan oshadi, eng baland nuktasi 3950m ga etadi, Wlkada yog`inlarning musson rejimi yaqqol ifodalangan va yil bwyi harorat baland bwladigan subekvatorial iqlim mintakasida joylashgan. Bu erda yiliga harorat yukori bwladi va eng salqin oy xarorati + 13S dan past tushmaydi. Bunday sharoit tropik turlar kwpchilikni tashkil etgan boy organik dunyoning rivojlanishiga qulaylik tug`diradi.
Xokkaydo, Xansyu, Sikoku va Xyusyu orolini tashkil etadi. Orollar maydoni 384 ming km g .
Yaqin vaktlarga kadar Osiyoning materik qismi bilan kwshilib turganligi uning organik dunyosining tarkib topishida wz aksini topgandir. Materikga yaqin joylashganligi orollarning iqlimiga ham ancha ta`sir kwrsatadi. Ikkinchi tomondan orollarda joylashganligi va yaqin geologik davrda parchalanganligi Yaponiyaning rel`efi xususiyati hamda iqlimga ancha ta`sir kwrsatadi. Yapon orollari hamda Osiyoning Sharqdagi boshqa orolari hamda Tinch okeanning bu orollarga yakin qismlari Tinch okeani geosinklinal mintaqaga kiritiladi. Orollarning murakkab tuzilishiga ega ekanligi va okean tagida suv `sti va suv usti tog tizmalari, nisbatan barqaror qismlarining va geosinklinal chekka bukilmalarining mavjudligi wlkaga xos xususiyatdir. Bular wlka sharkida joylashgan Kuril va Yaponiya botiqlaridir. Yapon orollarining Tinch okean soxillari pastliklari jihatidan ancha ajratib turadi. Shu bilan birgalikda vulkan xaroratlari qayta rwy berib turadi. Bu harakatlar asosan orollarning g`arbiy chekkasi va Xonsyu orollarida kuzatiladi. Yapon orollarining katta kismi subtropik kengliklarda joylashgan. Orol iklimi tez-tez sovub turadi va bunga Osiyo maksimumi ta`sir etadi. Shimoliy qismi salkin okimlar ta`sirida yozgi xarorat bu erda pastroqdir. Shuning uchun ham Yaponiya uchun yozgi va qishki xarorat kesknn fark kiladigan xaroratning kontinental wrganishi xosdir. Xokkaydoning shimolida yanvarning xarorati 9-12S, iyulniki +18+20S bwlsa, Xyusyu orolida +8 etadi. Yaponiyada yog`in kwp tushadi. Kontinental havo Yaponiya dengizi ustidan wtadigan uning quyi qatlami namga twyinadi va orollarga yog`in keltiradi. Bu erlarga ZOOOmm dai ortik yog`in tushadi. Orollarda daryo tizimi yaxshi rivojlangan bwlib, Siyanano va Tone daryolari eng yirik 25
xisoblanadi. Daryolarning kwpchiligi baland tog`lardan boshlanib, tekisliklarda davom etadi, wzanlari notekis ostonasimon va sharsharalari kwp, satxi tez-tez wzgarib turadi. Yaponiya kwllari turli ywllar bilan xosil bwlgan vulkanik, tektonik va laguna kwllari mavjud. Eng katta - Biva kwli maydoniga kwra (716km') oroldagi eng yirik kwl xisoblanadi. Yapon orollarining wsimliklari turlarga boy wrmonlar kwpchilikni tashkil etadi. Aholi tomondan tabiiy landshaftga ta`sir kwrsatadi, Yaponiya maydonining 2/3 qismiga yaqini wrmonlar tashkil etadi.
1. Baland Osiyoga kaysi xududlar kiritiladi va boshka wlkalardan nimasi bilan ajralib turadi? 2. Sharqiy Osiyoga kiruvchn xududlarni aniklang.
qq
qq
ÀÑ ÀÑ ÀÑ ÀÑÈÈÈÈY Y Y YÎÍÛ ÎÍÛ
ÎÍÛ ÎÍÛ;
; ; ;Ã Ã Ã Ã Ò Ò Ò Ò! ! ! !ÁÈÈÉ ÁÈÈÉ ÁÈÈÉ
ÁÈÈÉ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÈÃÀ ÒÀÐÈÔ
Reja: 1. Janubiy Osiyo tabiiy geografik rayonlashtirishning ahamiyati. 2. Janubiy - sharqiy Osiyo region va wlkalariga umumiy tavsif.
Osiyoning janubiy materikning yarim orol va orollarga bwlinib ketgan tropikdan janubda joylashgan chekka qismi hisoblanadi. G`arbdan sharqqa tomon kirg`oklarning parchalanib ketganligi ortish bilan birga geologik tuzilish va rel`efi ham murakkablashib boradi. Regionda tabiatni uyg`unlashtiruvchi oilalar
musson tsirkulatsiyasining xukmronligi. Shuningdek, organik dunyosining vujudga kelishi hamda tarkibning umumiyligi bwlib xisoblanadi. Janubiy Osiyoning butun materik kismida yog`inning yillik mikdori va namgarchilik davrining uzunligi regionda turlichadir. Orollar qismida butun yil davomida xarorat va namgarchilik bir xil bwladigan ekvatorial iqlim xukmron bwladi. Ximolay tog`lari dunyoning eng baland tog` tizmasi bwlib, baland Osiyo chegarasida kwtarilgan va Tibet tog`ligini Xind-Gang past tekisligidan ajratib turadi. Ximolay tog`lari shimolda Xind va Braxmaputra daryo vodiylari, janubda Xind-Gang pasttekisligi shimoli g`arbda Xind daryosining va janubi sharkda Braxmatura daryosining kwndalang vodiylari bilan, shimoli g`arbi Xindikush tog`lari bilan, janubi-sharkda Sina-Tibet toglari bilan chegaradosh. Tog` sistemasining umumiy uzunligi 2400km kengligi 200-ZOOkm, wnlab tog` tizmalari 7000m ga etadi, 11ta chwkkisi YuOOm. dan oshadi. Dunyodagi eng baland chwkki Jamalungma (8886m) xam shu tog`likda joylashgan. Ximolay tog`lari Xitoy, Xindiston, Nepal va Pokiston xududlarida joylashgan. Antropogen bosqichda Ximolay toglarining tog oldi burmalanishi rwy bergan va emirilgan tekislangan tog`lar kwtarilgan. Tog`lar tizimida arxey erasidan twrtlamchi davrga wtgan turli davrlarning kristal, metamorfik, chwkindi va vulkan jinslari ishtirok etadi. Ximolay tog`larining geologik tuzilishi xususiyati shundan iboratki. kembriydan oldingi jinslar kwpchiliqni tashkil etadi. Ximolay tog`lari Osiyoning katta suvayirgich kismi hisoblanadi. Bu tog`lardan shimolda mw`tadil mintakaning kontinental havosi, undan janubda tropik xavo massalari xukmronlnk qiladi. Ximolay tog`laridan janubda musson tsirkulyatsiyasi rwy beradi, ular shimolda keskin kontinental iklim sharoiti tarkib topadi. Shu sababli iqlim sharoiti tarkib topadi, tog`likning shimoliy yonbag`rida eng kwp yog`in (2000-ZOOOmm) tushadi. Bu xududda harorat yuqori bwladi, yanvarning wrtacha xarorati 2000m balandlikda +6°+7S, iyulniki +18+19S ni tashkil etadi. ZOOOm dan yukori qismida OS xaroratni kuzatish mumkin. Tog`likda muzlik koplami kwp. Tog`larning janubiy yonbag`ridan kwplab daryolar boshlanadi va tekislarni kesib wtib bir necha vodiylarii hosil qiladi. Xind daryosining irmog`i Satlaj va Braxmatura shular jumlasidandir. Ximalay tog`lari daryolari yomg`ir, qor, muzlik suvlaridan twyinadi, shu sababli eng kwp suv yoz oylarida twlib oqadi, kwllar miqdori kwp. Organik dunyosi xilma-xil rivojlangan. Xind-Gang pasttekisligi-Ximolay tog`lari etagida joylashgan bwlib, Osiyoning eng katta allyuvial tekisliklaridan biri hisoblanadi. Pasttekislik dengiz satxidan biroz baland joylashgan. Ulkani shimol va g`arb tomonidan Ximolay xamda Beljustan tog`lari wrab
26
turadi, janubda esa u Xindiston yarim orolining yassi tog`liklarni kwtarilgan. Pasttekislik asosida Xindiston platformasida joylashgan. Gang va Braxmaturaning quyi oqimidagi pasttekislik Bengaliya deb. pasttekislikni Braxmatura bwylab chwzilgan kismi Shillong massivi bilan Assom deb ataladi. Gang daryosining yuqori oqimi bwylab Gang pasttekisligi joylashgan. Xind pasttekisligining yuqori qismi - Genjna daryo xavzasi Panjob deb. Xind daryosining wrta va quyi oqimlari ortidagi tekislik Sind deyiladi. Xind daryosining sharqida Tar chwli joylashgan. Ulkaning tabiiy sharoiti va yog`in miqdorining keskin farq qilishi xarakterlidir. Ulkada ekvatorial dengiz xavzasi bilan kontinental xavo oralig`idagi frontning tsiklon faoliyati tufayli igondan - noyabrgacha juda kwp yomg`ir yog`adi. Shillong massivining janubiy yonbag`rida, Cherapunjada 1200mm yomg`ir yog`adi, wlkada yog`ining 10% dan ortig`i yozgi musson vaqtiga twg`ri keladi. Yozda wrtacha xarorat +20°+29Sni tashkil etadi. Xindiston yarim oroli - wlkaning asosiy qismini kristall asosli jinslar tashkil etadi. Er yuzasidagi jinslarning xilma-xilligi eng keyingi tektonik va errozion parchalanishni turli darajada ekanligi yarim orol er yuzasi tuzilishida tafovutlar vujudga keladi yarim orolying kwp qismi 400-YuOOm balanllikda joylashgan bwlib, ayrim joylarni 2000m gacha etishi mumkin. Narmada daryosi keng vodiysi yarimorolni ikki qismga-Markaziy Xindiston va Dekan yassi tog`ligiga ajratib turadi. Markaziy Xindistonda Katxiyavar yarim oroldan shimoli-sharqqa Aravalli tizmasi chwzilgan, uning eng baland joyi 1700m ni tashkil etadi. Bu toglar Xindiston yarim orolidagi eng keyin hosil bwladigan tog`lar xisoblanadi. Yarim orolning janubiy qismini Dekan platosi egallagan, u sharkka nishab bwlib. wrtacha balandlygi 100m.-10 etadi. Yarim orolidagi eng baland chwkki Palni toglaridagi 2698m. li Anaymuda chwqqisi hisoblanadi. Yarim orol iqlimi Bengaliya iqlimiga nisbatan quruqroq, lekin Xind daryosiniig kuyi kismi ancha iklimini. Yog`in miqdori yarim orolning g`arbida 2500mm. ga etadi. Gam tog` yonbag`irlarida 6000-7000mm. ga etadi. Shri-Lanka maydoni 65,6ming km 3 ni tashkil etadi. Orol Xindistondan kengligi bOkm. bwlgan Polk bwgozi orqali ajratilgan, tuzilishiga kwra Xindistonning bir qismi hisoblanadi. U qadimgi kristal jinslardan tuzilgan. Orolning katta qismi subekvatorial iqlim mintaqasida joylashgan. Janubi-garbiy qismi ekvatorial iklim mintaqasiga kiriiladi. Bu hol dengiz satxidan katta balandlikka ham bir xil yukori xarorat bwlishiga olib keladi. Tekislarda wrtacha xarorat +26 +28Sni tashkil etadi. Orolning janubi g`arbida yogin miqdorida 3000-5000mm ga etadi.~0rol uchun nam tropik wrmonlar xarakterlidir. Faunasn Xindiston xayvonot dunyosiga wxshashdir. Janubiy - sharqiy Osiyo Xindiston yarim oroli-Evropaning janubiy garbiy chekkasida joylashgan. Yarim orol qirg`oq chizig`ining egri-bugriligi, tuzilishining murakkabligi va rel`efning xilma-xilligi jihatidan janubdagi boshqa yarim orollardan fark kiladi. Xindixitoy wrtalikdagi Xind-Sina massivi va uni Sharqdan wrab olgan mezozoy va g`arbdan wragan karanozoy tog`lardan tuzilgan. Chekka g`arbda, Birmada- Arakan (Arakan-Yoma) tog`lari sistemasi chwzilgan, ular swngra Andaman va Nikobar orollarida, keyin esa Sumatra hamda Yana orollarida davom etadi. Arakan-Ioma tog`lari kwp qismi paleogen jinslaridan tuzilgan parallel tizimlardan iborat bwlib, shark tomondan Irovadi past tekisligi tutashgan. Past tekislikni kator tepaliklar kesib wtgan. Buning eng baland Begu-Yomadir, Pegu-Yomadan sharkda Sittang daryosining alyuvial tekislik joylashgan. Sharkda shimoldan-janubga tomon Shan tog`ligidan Malakka yarim orolining janubiy chekkasigacha Xindixitoyning Markaziy zonasi tog`lari chwzilgan. Shimoliy qismda V`tnam xududi (Bakbo), juda parchalanib ketgan baland tog`lik kwtarilgan. Xindixitoyning Markaziy tog`ligi va sharqiy sistemasi shimolda Shan tog`ini rayonida bir-biriga yaqinlashib, janubda elpig`ichsimon taralgan va Xindixitoy kadimgi Massifini wrab olgan. Yarim oroldagi foydali qazilmalarning katta kismi er yuzasiga chiqib kolgan turli yoshdagi burmali hosillar bilan bog`liqdir. Tog`larning markaziy zonasi turli xil metal rudalarga juda boydir. Shuningdek, qalay va vol`fram rudalari ham ^chraydi. Yarim orolga shimoldan kontinental xavo massalari kirib keladi. Xindixitoyning katta kismiga namning asosiy massasini janubiy-garbiy ekvatorial musson shamollari keltiradi. Sharkni sohilda eng kwp yog`in kuz bilan kish oylariga twg`ri keladi. Yomg`irlarni dengiz ustiga namga twyinadigan qishki musson (passat) shamollari keltiradi. Yarim orollardagi yirik daryolar-Irovada, Samumin-Menash. Kizil daryo Mekong va boshqalar. Xindixitoyda turli wrmon tiplari, daraxtlar, sharkarkamish, banan, sholi poya, kakos
27
pal`mazorlari, choy, qoramuruch va boshkalar etishtiradi. Download 1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|