O‘zbekiston respublikasida ma’muriy protseduralarni takomillashtirish
Download 1.64 Mb. Pdf ko'rish
|
15.Нематов Ж. Ўзбекистон Республикасида Маъмурий просидураларни такомиллаштириш.-Тошкент2015
|
ikkinchidan, ijro organlarining hokimiyat faoliyati qonun hujjatlariga asoslanib,
ularga tegishli bo‘lgan aniq masalalarni hal etishga qaratilgan; uchinchidan, ma’muriy jarayon natijasi ma’muriy-huquqiy aktning qabul qilinishi hisoblanadi; to‘rtinchidan, ijro organlarining hokimiyat vakolatlari ma’muriy huquq, xususan, uning protsessual normalari bilan tartibga solinadi; beshinchidan, ma’muriy jarayon, qoida bo‘yicha, soddalashtirilgan harakatlarni amalga oshirish bilan bog‘liq». 1 Olimlarning yuqoridagi fikrlaridan kelib chiqib shuni aytish kerakki, protsess deganda umumiy xarakterga ega bo‘lgan faoliyat, protsedura deganda esa qandaydir aniq faoliyat shakli tushuniladi. Jumladan, ma’muriy protsess deganda davlat va xususiy shaxslar o‘rtasidagi munosabatlardagi davlat boshqaruvining umumprotsessual jihatlarini tushunish mumkin. Ma’muriy protsedura deganda esa asosan ma’muriy individual aktni tayyorlash, qabul qilish, o‘zgartirish, to‘xtatib turish, bekor qilish jarayonini tushunish lozim. Garchi tushuncha sifatida ma’muriy jarayon degan termin ham ilmiy adabiyotlarda qo‘llanilsa-da, ma’muriy jarayonning mazmuni yuqorida keltirilgan ma’muriy protsess yoki ma’muriy protseduraning mazmunidan juda katta farq qilmaydi. Shuning uchun ma’muriy jarayonni ma’muriy protsess yoki ma’muriy jarayonning biri sifatida qarash maqsadga muvofiqdir. 2 Erkin Hojiyev yuqorida keltirilgan terminlardan tashqari yana «ma’muriy ish yuritish» haqida ham fikr bildirgan. Olimning ko‘rsatishicha, «Davlat hokimiyati organlari ma’lum bir ma’muriy jarayon doirasida turli xildagi ishlarni hal etishiga 1 Qarang: Ҳожиев Э., Ҳожиев Т. Маъмурий ҳуқуқ: Бакалавриатнинг 5380100 – Юриспруденция йўналиши талабалари учун дарслик / Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Тошкент, 2006. – Б.631 – 632. 2 Ta’kidlash joizki, Erkin Hojiyev ma’muriy jarayonning bosqishlari haqida fikr yuritganida ma’muriy jarayonga davlat va xususiy shaxslar o‘rtasidagi munosabatlarni davlat boshqaruvining umumprotsessual jihati sifatida tahlil etganini tushunish mumkin. Qarang: Ҳожиев Э., Ҳожиев Т. Маъмурий ҳуқуқ: Бакалавриатнинг 5380100 – Юриспруденция йўналиши талабалари учун дарслик / Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Тошкент, 2006. – Б.635 – 637. 100 to‘g‘ri keladi. Ularni umumiy protsessual qoidalar bilan tartibga solish mushkul. Shu sababli ma’muriy faoliyatning o‘ziga xos turlari, ya’ni ma’lum bir ishlarni hal etishning maxsus protsessual qoidalari mavjud bo‘lib, ularning yig‘indisi ish yuritish faoliyatini tashkil etadi. Masalan, shikoyatlarni ko‘rib chiqish va ma’muriy jazo choralarini tayinlash faoliyati ko‘pgina umumiy xususiyatlarga ega, lekin bu faoliyat turlari maxsus qoidalarga muhtoj bo‘ladi. Demak, ma’muriy ish yuritish ma’muriy jarayonning bir qismi bo‘lib, umumiy va maxsus protsessual normalar yordamida ma’lum bir ishlarni hal etishga qaratilgan ma’muriy faoliyatning alohida turi hisoblanadi». 1 Erkin Hojiyev ma’muriy ish yuritishning bir necha ko‘rinishlarini keltirib o‘tgan. Jumladan: 1) ma’muriy huquq ijidkorligi jarayonida: president aktlarini qabul qilish, hukumat va markaziy ijro hokimiyati organlari aktlarini qabul qilish, ijro hokimiyati subyektlarining aktlarini qabul qilish bo‘yicha ish yuritish; 2) ma’muriy huquqni qo‘llash (operativ farmoyish berish) jarayonida: shaxsiy tarkibni butlash bo‘yicha, davlat mulkini xususiylashtirish bo‘yicha, rag‘batlantirish choralarini qo‘llash bo‘yicha, resurslarni taqsimlash bo‘yicha, ruxsat berish, ro‘yxatga olish bo‘yicha, mahsulotlar va xizmatlar sifatini tekshirish bo‘yicha, nazorat va boshqalar bo‘yicha ish yuritish; 3) ma’muriy yurisdiksiyaviy jarayonda: fuqarolarning shikoyatlari bo‘yicha, ma’muriy huquqbuzarliklar bo‘yicha, intizomiy, ijro etish, ma’muriy cheklov (ehtiyot) choralarini qo‘llash bo‘yicha ish yuritish kabilar shular jumlasidandir. 2 Avvalo, «Davlat hokimiyati organlari ma’lum bir ma’muriy jarayon doirasida turli xildagi ishlarni hal etishiga to‘g‘ri keladi. Ularni umumiy protsessual qoidalar bilan tartibga solish mushkul» degan fikrni to‘g‘ri anglashimiz lozim. Chunki ma’muriy protseduralar tub ma’no-mazmuniga ko‘ra ma’muriy organlarning xususiy shaxslar bilan bo‘ladigan munosabatlarida eng muhim ma’muriy faoliyatdan biri, ya’ni ma’muriy individual aktni tayyorlash, qabul qilish, o‘zgartirish, to‘xtatib turish, 1 Qarang: Ҳожиев Э., Ҳожиев Т. Маъмурий ҳуқуқ: Бакалавриатнинг 5380100 – Юриспруденция йўналиши талабалари учун дарслик / Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Тошкент, 2006. – Б.633. 2 Qarang: Ҳожиев Э., Ҳожиев Т. Маъмурий ҳуқуқ: Бакалавриатнинг 5380100 – Юриспруденция йўналиши талабалари учун дарслик / Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Тошкент, 2006. – Б.633 – 634. 101 bekor qilish jarayonining umumiy protsessual qoidalarini belgilab beradi. Har qanday ma’muriy sohada ma’muriy individual akt aynan mana shu umumiy protsessual qoidalar asosida qabul qilinishi shart bo‘ladi (qonunda ko‘rsatiladigan holatlar bundan mustasno). Lekin ma’muriy individual aktni tayyorlash, qabul qilish, o‘zgartirish, to‘xtatib turish, bekor qilish jarayoni hisoblanmaydigan boshqa ko‘rinishdagi ma’muriy faoliyatlar (masalan, ma’muriy rejalashtirish, tekshirishlar va b.)ning hammasiga nisbatan yaqona protsessual qoidalarni bitta normativ-huquqiy hujjat doirasida qamrab olish qiyin. O‘zbekiston huquqshunos olimlari tomonidan yozilgan ilmiy adabiyotlarda ma’muriy protsesni tushunishning uch konsepsiyasi mavjudligi ta’kidlanadi. Jumladan, Igor Tsay ma’muriy protsesni tushunishning: a) yurisdiksiyaviy; b) boshqaruv (yoki ma’muriy-protseduraviy) hamda yustitsiyaviy konsepsiyasini keltirib o‘tgan. Unga ko‘ra, yurisdiksiyaviy konsepsiyada ma’muriy protsess ma’muriy javobgarlik (jazo, majburlov) ma’nosida tushuniladi. Boshqaruv (ma’muriy-protseduraviy) konsepsiyasiga ko‘ra, ma’muriy protsess ma’muriy huquqning moddiy normalarini qo‘llashga oid, ma’muriy-protsessual normalar bilan tartibga solingan, davlat boshqaruvining bir qisminigina tashkil etadigan faoliyatdir. Yustitsiyaviy konsepsiyada esa ma’muriy protsess ma’muriy nizolar bo‘yicha sudlov (sud ishini yuritish) protsessi sifatida qaraladi. Albatta, uchala konsepsiyaning ham o‘z tarafdorlari mavjud. Igor Tsay ma’muriy protsesga uchala konsepsiyani ham qamrab oladigan ma’muriy organlarning xususiy shaxslar bilan bo‘ladigan munosabatlaridagi huquqni qo‘llashning har qanday faoliyatini kiritish mumkin deb hisoblaydi. Jumladan, ma’muriy jazoni qo‘llash, ma’muriy nizolarni sud tartibida hal etish protseduralarini ham ma’muriy protsesga kiritadi. 1 Download 1.64 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|