O‘zbekiston respublikasida ma’muriy protseduralarni takomillashtirish

qonunning huquq ijodkorligi kuchiga ega ekanligi» prinsipiga ko‘ra ijro 
hokimiyatining huquqiy me’yorlar o‘rnatishi delegatsiya qilingan (delegated) akt 
usuli, vositasidagina amalga oshirilishi mumkin.
2
Delegatsiya qilingan (delegated) aktning asosi quyidagi ikki jihatda namoyon 
bo‘ladi. Birinchi asos – ma’muriy davlat tushunchasidan kelib chiqib davlat 
funksiyalarining zamonaviy sharoitlarda juda ko‘payib ketganligi va ularga sharoit 
taqozosiga ko‘ra iloji boricha mos, yumshoq muomala, chora ko‘rsatishga to‘g‘ri 
kelishi. Bu esa, o‘z navbatida, ma’muriy organlar tomonidan umummajburiy huquqiy 
aktlarni qabul qilishni taqozo etadi. Ikkinchi asos esa davlat organlari orasida asosiy 
faoliyat qonun chiqaruvchi organlar tomonidan emas, balki ma’muriy organlar 
tomonidan amalga oshirilgani uchun ma’muriy organlarda kerakli bilim, tajriba va 
axborotning ko‘pligi jihatidan aynan ma’muriy organlar tomonidan umummajburiy 
huquqiy aktlarni qabul qilish talab etiladi. Yuqoridagi asoslar delegatsiya qilingan 
(delegated) akt mavjud bo‘lishining sabablarini ko‘rsatadi. Lekin bizni qiziqtiradigan 
va o‘ylashga majbur etadigan asosiy holat delegatsiya qilingan (delegated) akt uchun 
qonun delegatsiyasi, topshirig‘i kerak degan jihatda namoyon bo‘ladi.
1
Muroi Tsutomu. «Shingendaigyouseihounyuumon (1)». Houritsubunkasha. 2005. – P.92. 
2
Shiono Hiroshi. «Gyouseihou I» Yuuhikaku. 2005. – P.86 – 87. 

---

14 
Lekin «hokimiyatlar taqsimlanishi» prinsipidan kelib chiqadigan bo‘lsak, bunday 
qarama-qarshilikning huquqiy jigatdan legitimligini asoslab berish muammosi 
vujudga keladi. Gap shundaki, qonun faqat parlament tomonidan qabul qilinadi. 
Lekin delegatsiya qilingan (delegated) aktga ko‘ra, aslida, qonun bilan tartibga 
solinishi kerak bo‘lgan masalalar, ya’ni yangi huquq va majburiyatlarni o‘rnatish, 
cheklash yoki o‘zgartirish kiritish kabilar ijro hokimiyati tasarrufiga beriladi. Ya’ni, 
aslida, qonun chqaruvchi hokimiyat qilishi kerak bo‘lgan ishni ijro hokimiyati 
bajaradi. Bu esa «hokimiyatlar taqsimlanishi» prinsipiga nomuvofiq hisoblanishi 
mumkin. Shuning uchun bunday holatni legitimlashtirish, huquqiy jihatdan asoslab 
berish uchun kerakli asoslar ishlab chiqish shart.
1
Delegatsiya qilingan (delegated) akt ijro hokimiyati tomonidan xususiy 
shaxslarning huquq va majburiyatlarini o‘rnatish kabi juda katta vakolatni nazarda 
tutadi. Lekin konstitutsiyaviy huquq juhatidan faqat xalq tomonidan saylangan 
vakillar – qonun chiqaruvchi hokimiyatgina fuqarolarning huquq va majburiyatlarini 
belgilashga haqlidir. Agarda ijro hokimiyatiga delegatsiya qilingan (delegated) akt 
qabul qilish bo‘yicha hech qanday huquqiy cheklov mexanizmlari o‘rnatilmasa, 
xususiy shaxslarning huquq va manfaatlari to‘la darajada o‘z ifodasini topmaydigan, 
hattoki xususiy shaxslar huquq va manfaatlariga to‘g‘ri kelmaydigan qonunchilik 
normalari qabul qilinishi mumkin. Shuning uchun ijro hokimiyatiga delegatsiya 
qilingan (delegated) aktni qabul qilish vakolatini berishda bunday vakolatning to‘g‘ri 
amalga oshirilishi uchun kerakli huquqiy mexanizmlar haqida ham yaxshilab 
o‘ylashga to‘g‘ri keladi. Jumladan, delegatsiya qilingan (delegated) akt bo‘yicha: a) 
delegatsiya (topshiriq)ning usuli qanday bo‘lishi kerak degan muammo; b) 
delegatsiya qilingan (delegated) aktning mazmuni qanday bo‘lishi kerak degan 
muammo mavjud. Delegatsiya (topshiriq) usulini huquqiy tartibga solish va cheklash 
muammosi bo‘yicha, avvalo, shuni aytish lozimki, «qonunga muvofiq (faoliyat 
yuritadigan) ma’muriyat» prinsipiga ko‘ra, «faqat qonun huquqiy norma ijodkorligi 
kuchiga ega» degan prinsipni buzadigan darajadagi delegatsiya (topshiriq berish)ga 
ruxsat berilmaydi. Agarda «faqat qonun huquqiy norma ijodkorligi kuchiga ega» 
1
Shiono Hiroshi. «Gyouseihou I». Yuuhikaku. 2005. – P.87 – 88. 

---

15 
degan prinsipni buzadigan darajada delegatsiya qilingan (delegated) akt qabul qilinsa, 
shunday aktni qabul qilgan ijro hokimiyati emas, balki delegatsiya (topshiriq) usulini 
xato tanlagan qonun chiqaruvchi hokimiyat organi xatolikka yo‘l qo‘ygan 
hisoblanadi. Keyingi muammo delegatsiya qilingan (delegated) akt mazmunini 
huquqiy cheklashdir. Ya’ni ma’muriy organlar tomonidan delegatsiya (topshiriq)ning 
doirasidan tashqariga chiqqan holda yoki topshirilgan vakolat doirasidan tashqarida 
delegatsiya qilingan (delegated) akt qabul qilinadigan bo‘lsa, bunday akt noqonuniy 
sanaladi. Mazkur holatda delegatsiya qilingan (delegated) aktning mazmuni 
noqonuniy bo‘ladi. Ma’lum bir aktni topshirilgan vakolat doirasidan tashqariga 
chiqqan holda delegatsiya qilingan (delegated) akt deb topishda delegatsiya 
(topshiriq) mazmuni, bunday munosabatlarda xususiy shaxslarning qanday huquq va 
erkinlik, qonuniy manfaatlarga ega ekanligi hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
1
Ta’kidlash joizki, parlament tomonidan amalga oshiriladigan delegatsiya 
(topshirish)ning ham ba’zi talab, shartlari mavjud. Avvalo, delegatsiya umumiy va 
keng tarmoqli bo‘lmasligi, juda aniq va batafsil bo‘lishi lozim. Mavhum, umumiy 
xarakterdagi topshiriq oppoq varoqqa imzo va muhr bosilgan vakillikka o‘xshatiladi. 
Ya’ni imzo va muhr bosilgan vakillik hujjatiga asosan bunday vakillik ishonib 
topshirilayotgan shaxsga istalgancha tasarruf va kuchga ega bo‘lish imkoniyati 
beriladi. Shuning uchun «oppoq qog‘ozga qilinadigan vakillik taqiqlanishi» prinsipi 
mavjud. Shundan kelib chiqib parlament ham umumiy va keng doira (to‘la hajm)da 
emas, alohida holatdan kelib chiqib xususiy va aniq tarzda delegatsiya (topshiriq) 
berishi lozimligi ta’kidlanadi. Shuningdek, qonun darajasidagi me’yorlarga ega 
bo‘lmagan, yuqori turuvchi qonunchilikni ijro etishga qaratilgan, kerakli individual 
va aniq bir maqsad, texnik-sohaviy, protsessual me’yorlarni o‘rnatish bilan 
cheklanadigan yoki Konstitutsiyani to‘g‘ridan to‘g‘ri ijro etishga qaratilgan – ijro 
etuvchi qaror deb nomlanadigan aktlarni chiqarish ham mumkin emas. Delegatsiya 
qilingan qonunning moddalarini to‘ldiradigan, qonunning aniq moddasi istisnoli, 
alohida holatlarini belgilovchi, qonun normalarini sharhlovchi ma’nodagi delegatsiya 
qilingan (delegated) aktga ruxsat etilsa-da, umumiy xarakterdagi delegatsiya 
1
Shiono Hiroshi. «Gyouseihou I» Yuuhikaku. 2005. – P.88 – 89. 

---

16 
(topshiriq)ga asoslanadigan norma, qonunni amalda bekor qiladigan, o‘zgartiradigan 
normalarning delegatsiya qilingan (delegated) aktda o‘rnatilishi mumkin emas. 
Delegatsiya (topshiriq) qilinayotgan qonun delegatsiya (topshiriq) qilinayotgan 
organning nomi, delegatsiya (topshiriq) maqsadi, delegatsiya (topshiriq) qilinayotgan 
holatlar (me’yorlar) aniq tavsifi, delegatsiya (topshirq) doirasini va darajasini iloji 
boricha aniq, tushunarli qilib cheklab qo‘yishi lozim. Shuningdek, jinoyat va jazo, 
ma’muriy jarima, sanksiyalar masalalari ham faqat qonun bilan tartibga solinishi 
shart. Ya’ni qanday xatti-harakatlar jinoyat hamda jazolanadigan qilmish deb 
hisoblanishining faqat va faqat qonun bilan belgilanishi mumkinligi jihatidan ham 
ma’muriy qonunchilik bunday masalalarni hal qila olmaydi. Qayta delegatsiya 
(topshiriq) bir marta delegatsiya qilingan (delegated) aktni ma’muriy organ 
tomonidan boshqa ma’muriy organga delegatsiya qilishdir. Qayta delegatsiya qilish 
mumkin yoki yo‘qligi bo‘yicha turli fikrlar mavjud. Asosiy fikr shuki, agar qayta 
delegatsiya ratsional doirada bo‘lsa, qayta delegatsiya qilish mumkin.
1
Yana bir jihatga alohida to‘xtalish kerakki, huquqiy davlat prinsipiga ko‘ra, 
ma’muriyat faoliyatining turli bosqichlari protsessual jihatdan to‘g‘ri, adolatli tarzda 
tartibga solingan bo‘lishi lozim. Ma’muriy qonunchilik ijodkorligi bo‘yicha 
ma’muriy organlar vakolati ma’muriy organlarning erkin xohish-irodasi asosida 
amalga oshirilishi juda keng tarqalganini inobatga olsak, ma’muriy qonunchilik 
ijodkorligini huquqiy tartibga solish, jumladan, moddiy va protsessual huquqiy 
me’yorlar, talablar o‘rnatish juda muhimligini anglaymiz.