O‘zbekiston tarixi

O’zbekistonliklar evropa xaloskorlari O’zbekistonlik jangchyilar evropa xalqlarini 
fashistlardan ozod etishda ham faol qatnashdyilar. 
evropa xaloskori, birinchi o’zbek generali, 57-gvardiachi diviziasining qo’mondoni Sobir 
Rahimov Polshada shonli xotira qoldirdi. Uning diviziasi Kavkazdan Sharqi Prussiagacha 
bo’lgan masofani qattiq janglar byilan bosib o’tdi. Ko’rsatgan harbi jasorati uchun u to’rt marta 
Qizyil Baroq ordeni, Suvorov ordeni, Qizyil ulduz ordeni va ko’plab medallar byilan taqdirlandi. 
1943 - yil martida unga general-maor unvoni beryiladi. 1943 - yil ma oidan 1944 - yil aprelgacha 
bo’lgan mudddatda Moskvada oli Harbi Akademiada ta’lim oldi. Sobir Rahimov Akademiani 
tamomlab, avval Belorussiani ozod etishda, so’ngra Polshaning Grudzandz, Gnev, Starograd, 
Dzaddovo shaharlarini ozod etish uchun bo’lgan janglarda sarkardalarga xos harbi san’atini 
namoish etdi. 1945 - yil 26 martda Gdansk shahrini ozod etish uchun bo’lgan jangda 
qahramonlarcha halok bo’ldi. 
Sobir Rahimovga o’limidan so’ng Qahramon unvoni beryildi. Polsha xalqi general Sobir 
Rahimov nomini e’zozlab kelmoqda. Gdansk shahridagi ko’chalar, maktablarga general Sobir 
Rahimov nomi beryilgan. 
O’zbekistonliklar evropa mamlakatlarida avj olgan Qarshyilik ko’rsatish harakatida ham 
faol qatnashdyilar. Ular dushmanning maxsus lagerlaridan qochib, Chexoslavakia, Polsha, 
ugoslavia, Gretsia, Frantsiadagi Qarshyilik ko’rsatish harakatiga qo’shyilib jang qyildyilar. 
samarqandlik G.G.Bulatov otradi Polshada o’nlab ko’priklarni, temir o’llarni portlatdi, 
dushmanning harbi qismlari va jangovor texnikasi ortyilgan eshelonlarni ag’dardi. 1944 - yil 
o’rtalarida Slovakiada fashistlarga qarshi ko’taryilgan milli qo’zg’olonda o’zbekistonliklardan 
partizan otradi komandiri V.F.Melnikov, R.Allamov, A.Narzullaev, R.Hamroevlar ishtirok etdi. 
ugoslaviada ko’rsatgan jasorati uchun farg’onalik Uksanbo Xolmatov 3 marta ugoslavianing 
mukofotlariga sazovor bo’ladi. 
Frantsiada 37 myillat va elatlarga mansub 2200 sovet harbi asirlaridan tuzyilgan 
partizanlar polki A.A.Kozaran qo’mondonligida frantsuz partizanlari byilan birgalikda jang 
qyilib, Ales, Vyilfor, Sen-Sheli shaharlarini, Gar va Lozer departamentining qishloqlarini 
fashistlardan ozod qyildyilar. Bu janglarda samarqandlik Abdulla Rahmatov, Bulung’ur 
tumanidan Saribo Shomurodov, toshkentliklar - Rahmon Rahimov, Nasib Amirov va boshqalar 
faol qatnashdi. 
Frantsianing janubini ozod etishda ko’rsatgan jasorati uchun qo’qonlik Hoshim Ismoyilov, 
toshkentlik: Tojibo Ziaev Janna d’Ark kresti ordeni byilan muokfotlandi. 
O’zbekistonliklarning Qarshyilik ko’rsatish harakatidagi ishtiroki evropa xalqlarining 
fashistlar asoratidan xalos qyilish harakatiga qo’shgan muhim hissa bo’ldi. 
Dushman o’ta makkor edi. Harbi asirlar o’rtasida myillatlarni bir-biriga qarshi gij-gijlash 
kelib chiqishi nemislardan bo’lgan sovet fuqarolarini qulaliklar aratish evaziga o’ziga 
xizmatkorlikka olish, sovet hokimiatiga nisbatan norozyilik kafiatida bo’lgan arim musulmon 
etnik guruhlaridan siosi maqsadlarda fodalanishga ham urinib ko’rdi. Rozi bo’lmaganlarni ochlik 
va o’lim byilan qo’rqitar edi, bu usul asirlarga ko’proq ishlatyilardi. Fashistlar Germania 
Vermaxtining 1942 - yil dekabr oidagi burug’ig’a binoan harbi asirlardan «Rus ozodlik armiasi», 
«Turkiston legioni», «Volga-Ural legioni» kabi harbi qo’shyilmalar tuzishdi, ulardan 
partizanlarga qarshi kurashda fodalanishdi ham. Chet el manbalarida bunda tuzyilmalarga jalb 
etyilganlar soni oz emas, ko’p emas, qarib 1 mln. kishiga etganligi ko’rsatyiladi. Bunga, ehtimol, 
Stalinning asirlikka tushib qolganlarni vatan xoinlari deb hisoblagani ham o’z ta’sirini ko’rsatgan 
bo’lishi mumkin. Haqiqatda esa ko’pgina harbi askarlar bunda legionlarga majburan kirityilgan 
edi, ular ashirin guruhlar tuzib partizanlar byilan aloqa bog’lash o’lini qidirganlar. Masalan, 1944 
- yil anvarida Gitlerchyilar «Turkiston legioni» otradini Chernogoriaga ugoslavialik 
partizanlarga g’arshi jangga soladi. Otradlarning birida 28 o’zbek igitlari – S.Faziev, 
A.Ahmedov, Z.U.Husanov va boshqalar bor edi. Zobit S.Faziev mahalli aholi byilan aloqa 
bog’ladi va uning ko’rsatmasi byilan legionchyilar fashist komandirlarini otib tashlab, qurol-
aslahalari byilan toqqa, partizanlar tomoniga o’tadi. 1944 - yil 25 ma kuni 28 o’zbekistonlik 
legionchyilar ugoslaviada harakat qyilaotgan bolgar askarlari bataloniga qo’shyilib ketadi. Ular 

---

orasida jang qyilgan toshkentlik Z.U.Husanovning taqdiri ibratlidir. U 1941 - yilda Smolenskda 
arador bo’ladi, tuzalib safga qatadi va 1943 - yil 5 iulda 228-o’qchi polki safida qahramonlarcha 
jang qyilib og’ir aralanadi. Quroldoshlari u halok bo’ldi, deb hisoblashadi, uiga bu haqda xabar 
ham o’llashadi, unga Qahramon unvoni beryiladi. Ammo jangchi o’lma qoladi, dushman uni 
og’ir arador holda asirga oladi, kein «Turkiston legioni»ga kiritadi. Ziamat Husanov o’rtoqlari 
byilan partizanlar tomoniga o’tadi. Priepol shahrida fashistlarga qarshi mardona jang qyilib, 
ko’plarini er tishlatadi. O’zi ham og’ir arador bo’ladi, do’stlari uni o’ldi, deb hisoblashgan edi. 
o’q, tirik qolgan ekan, bir mahalli aol jangchini o’ziga keltiradi, Italiadagi harbi kasalxonaga 
jolashtirishadi. U to’rt marta operatsiani boshidan kechiradi, sog’agach, o’z urtiga keladi va 
Qahramon unvoniga sazovor bo’lganligidan xabar topadi. 
Gitlerchi fashistlarning sovet harbi asirlarini o’z vatandoshlariga qarshi urishtirishga 
qaratyilgan siosi narangi, «Turkiston legioni» tuzishga intyilishlari ham barbod bo’ladi. Biroq 
omon qolgan asirlarning taqdiri ham og’ir kechadi. Ular o’z Vataniga qatib kelgach, gumon 
ostida bo’ldyilar, ishga jolashishda, u-joli bo’lishda qinaldyilar. O’zbekistonlik harbi asirlardan 
15 mingdan ortiqrog’i ana lagerlarga, endi sovet hukumatining lagerlariga tashlandi va ularga 
shafqatsizlarcha munosabatda bo’lindi. Bunda hollar Stalin va uning atrofidagyilar aratgan 
ishonmaslik va gumonsirash vaziatining oqibati edi. 
Urush o’zining so’nggi pallasiga kiradi. Berlin 
uchun qattiq janglar bo’ldi. Qahramonlar - Botir 
Boboev, Tojiali Boboev, Solih Umarov,
Shuhrat ordenining to’liq kavalerlari Abdulla To’qmoqov va Said Nomozovlar Berlinni zabt 
etishda qahramonlarcha jang qyildyilar. «Berlinni olinganligi uchun» medali byilan 
o’zbekistonlik jangchyilardan 1706 kishi taqdirlandi. Fashistlar Germaniasi tor-mor etyildi. 
Germania ustidan qozonyilgan g’alaba uchun medali byilan 109208 o’zbekistonlik jangchi 
taqdirlandi. 
O’zbekistonlik jangchyilar aponiaga qarshi urushda ham faol qatnashdyilar. Ular 22-,79-
,275-,388-,221-divizia va boshqa harbi qismlarning tarkibida jang qyildyilar. Sesin port shahrini 
egallashda 335-o’qchi diviziasida letenant Fozyil Karimov, razvedkachi Vali Sulamonov alohida 
jasorat ko’rsatdyilar. Dushman sohyiliga tushiryilgan desantchyilar orasida pulemetchi Nishon 
Bozorov chaqqonlik byilan jang qyilib aponlarning 10 ta askari, 2 ta zobitini er tishlatdi. U 
«Jasorat uchun» medali byilan mukofotlandi. Shuningdek, letenant A.A.Karimov, o’qchi vzvod 
komandiri, kichik letenant U.Doniorov, pulemotchyilar qismi komandiri S.Qo’chqorov va 
boshqalar dushmanga qaqshatqich zarba berdyilar. 
Shimoli-sharqi Xito va Koreani egallab turgan bir millionlik Kvantun armiasi tor-mor 
qyilindi, Janubi Saxalin, Kuryill orollari apon qo’shinlaridan ozod qyilindi. aponia tor-mor 
etyildi. 
O’zbekistonliklarning urushda ko’rsatgan mardligi va jasorati uqori baholandi. 120 ming 
o’zbekistonlik jangchyilar, jumladan, 70 ming o’zbek igit va qizlari orden va medallar byilan 
mukofotlandi. 300 ga aqin askar va komandirlar Qahramon unvoniga sazovor bo’lishdi, ularning 
75 nafari o’zbeklardir. 32 nafar o’zbekistonlik jangchi uchala darajadagi Shuhrat ordeni byilan 
mukofotlandi. 
6 - yil davom etgan, butun insoniotga og’ir kulfatlar solgan urush tamom bo’ldi. Urush 
insoniatga juda katta qimmatga tushdi. 50 milliondan ortiq kishi halok bo’ldi, 90 milliondan ortiq 
kishi arador va maib bo’lib qoldi. Moddi talafotlar qimmati 4 tryillion dollardan oshib ketadi. 
Urush evropa, Afrika, Osio va Okeaniada turli frontlarda olib boryildi, fashizmni tor-mor etishda 
ko’p mamlakatlar qatnashdi. Biroq urushning asosi og’irligi sovet kishyilari zimmasiga tushdi. 
27 millionga aqin sovet kishyilari urush alangasida halok bo’ldi. 18 milliondan ortiq jangchyilar 
arador va nogiron bo’lib qoldyilar. 
O’zbekistondan urushga safarbar etyilganlardan 263005 kishi halok bo’ldi, 132 670 kishi 
bedarak o’qoldi, 60 452 kishi urushdan nogiron bo’lib qatdi. Bu urush tufali eng kamida 400 000