O'zbekiston tarixi

1
0‘zbekiston SSR tarixi. To‘rt jildlik. Uchinchi jild, /Bosh muharrir I.Mo‘minov/,-Т.: 
Fan, 1971, 397-bet.
2
 Lenin V.I. TAT, 41-jild. 492-bet. 
334

---

keyinchalik 1920-yil 22-iyunda ustamonlik bilan oqibatini o„ylab «... 
respublikani 3 qismga boiish oldindan hal qilinmasin»
1
deb ogohlantirib 
ham qo„ydi. Buni xalq «podadan oldin chang chiqarish» degan naql bilan 
nomlaydi. 
Shoio hukumati va kompartiyaning yagona, boiinmas bir butun boigan 
0„rta Osiyoni sun‟iy tarzda milliy belgilarga qarab parchalab tashlashga 
qaratilgan yoii tub yerli musulmon aholining milliy manfaatlariga mutlaqo 
zid edi. Chunki bu yoi asrlar osha o„lkada yagona xalq sifatida yashab 
kelayotgan tili bir, dini, urf- odati, madaniyati va kelib chiqish tarixi bir 
boigan xalqlami boiib yuborish, begonalashtirishga xizmat qilar edi. Bu yoi 
oikada Rossiya mustamlakachiligi poydevorini mustahkamlar, oika 
xalqlarining o„z milliy o„choqlari atrofida o„ralashib qolishlariga zamin 
yaratar edi. Shu boisdan uzoq istiqbolga ziyraklik bilan nazar tashlagan 
Turkiston, Buxoro va Xorazm respublikalarining ilg„or vakillari VKP(b) 
tashabbusi bilan o„tkazilajak milliy davlat chegaralanishiga qarshi 
chiqdilar
2
. 
1920-yildayoq T.Risqulov boshchiligida bir gumh milliy istiqlol 
fidoyilari Ya.Rudzutak tezislarini qoralab, unga qo„shilmasliklarini 
bildirdilar. Ular turkiy xalqlar tarixiy ildizi jihatidan yagona va boiinmasdir, 
ulaming tili, dini, urf-odati va madaniyati bir ekan, yagona Turkiston 
ulaming mushtarak uyi ekanligi g„oyasini ko„tarib chiqdilar. Ammo bu 
fikmi markaziy sho„ro hukumati va kompartiya MQsi «panturkizm», 
«panislomizm» va «buijua millatchiligi»da aybladi va uning ilhomchilarini 
jazoladi. Turkiston, Buxoro va Xorazmda milliy davlat chegaralanishini 
o„tkazish bilan bogiiq masalalarda 1924-yil iyuniga qadar turli xil fikr-
qarashlar bayon etildi. Bu fikrlar yagona Turkiston xalqlari o„rtasida 
mahalliychilik nizolarining kuchayishiga sabab boidi. 
1924- 
yil 12-iyunda RKP (b) MQsining Siyosiy byurosi «0„rta 
Osiyo Respublikalarini (Turkiston, Buxoro va Xorazm) milliy chegaralash 
to„g„risida»gi masala bo„yicha qaror qabul qildi. Unda quyidagilar ko„zda 
tutildi: 
a) Turkiston, Buxoro va Xorazmning turkmanlar yashaydigan 
qismlaridan mustaqil Turkmaniston Respublikasini tashkil etish;