O'zbekiston tarixi
‘zbegim. «Zvezda Vostoka»jumalikutubxonasi.-Т.: 1992, 175-bet
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
0‘zbegim. «Zvezda Vostoka»jumalikutubxonasi.-Т.: 1992, 175-bet.
2 0‘sha manba, 176-bet. 305 to„ntarishidan 22 kun o„tgach, Zaki Validiy Boshqirdistonda milliy muxtoriyat hukumati va milliy qo„shin tuzdi. Sho„ro hokimiyatiga qarshi bosh ko„targan Kolchak uni 1918-yil 3-fevralda sho„ro tarafdori sifatida qamoqqa oldi. Aprel oyida Z.Validiy qamoqdan qochib chiqib, harbiy vazir va hukumat boshlig„i sifatida Boshqirdiston mustaqilligini himoya qildi. Nihoyat, 1919-yil 18-fevralda A.Z.Validiy boshliq Muvaqqat hukumati RSFSR hukumatiga yordam berish va ittifoqdosh boiishni so„rab murojaat etdi. Tez orada «bitim» ham imzolandi. Shundan so„ng u Lenin, Stalin va boshqa Kreml rahbarlari bilan 15 oy hamkorlikda ishladi. Lekin bu davrda Z.Validiyning milliy masalada markaz bilan kelishmovchiligi jiddiy tus oladi. Nihoyat u Bokuda ish olib borgan Sharq xalqlari qurultoyida yashirincha borib qatnashadi va u erda Turkiston vakillari (T.Risqulov, Munavvar qori, T.Norbo„tabekov va boshqalar) bilan uchrashadi, o„zaro muloqot va suhbatlar chogida Sho„rolaming hamma turk-musulmon muxtor hukumatlari va xalqlariga nisbatan bir xil mustamlakachilik siyosati olib borayotganligi oshkor boiadi. Zaki Validiy 1920-yil 12- sentabrda Lenin, Stalin, Troskiy va Rikovga maxsus xatlar yozib, Turkistonning milliy birligi g„oyasi uchun ochiq kurashishga ahd qildi. Bu xatlarida A.Z.Validiy sho„ro hukumatining Turkiston va Boshqirdistonga nisbatan ikki yuzlamachilik siyosatini fosh etib bunday deb yozadi: «SKning bizga qarshi siyosat tuta boshlashidan anglashildiki, siz Preobrajenskiy, Artem va ular safdoshlarining, ya‟ni haqiqiy millatchi rus shovinistlarining fikrlarini Sharq xalqlariga nisbatan olib boradigan siyosatingizning asosi qilib qabul etibsiz... Turkkomissiyaning tepasida turgan Frunze va Kuybishev bu tashkilotning umumiy yigilishida yerli Turkiston kommunistlariga qarshi olti oydan beri riyokor bir siyosat o„tkazib kelayotganini, Turk SIK bilan hamkorlikning yasamaligini va faqat Risqulov va uning do„stlari bu tashkilotdan chiqqanidan so„nggina bu siyosatning riyokorona ekanligini ochiq aytish imkoni hosil boiganini... gapirdilar. Ayni Turkkomissiya a‟zolaridan biri esa bulardan ham o„tkazib, yerli Turkiston aholisida sinfiy kurashni atayin qizitmoqqa kelishilganini va millatchilar (millatparvarlar ma‟nosida - mual.) mahalliy mehnatkash sinfining dushmani deb ko„rsatajaklarini, Risqulov va Validov sheriklarini o„sha sinfining dushmani qilib o„rtaga chiqarishlarini... bildirgan». U yana bu sinfiy 306 kurash to„g„risidagi fikrini davom ettirib yozadi: «SK bu xususda qay darajada xato yoiga burilib ketganini yaqinda ko„rajak va «sinfiy kurash»ni faqat terror va sun‟iy yaratmoq yoiiga kirajakdir... Siz mahalliy xalq orasida tabaqalashuv hosil boimayotganini ko„rgach, buning uchun mahalliy millatchilami ayblaysiz va hamisha bular orasidan bir qismini mehnatkashlaming sinfiy dushmani, boshqalarini esa «soi oktabrchi» qilib olib, haligilarini ezasiz. Va galma-gal bu «soi oktabrchi»lar «sinfiy dushman»ga chiqarila borib, ezila-ezila mahalliy aholi orasida ziyoli sinf bitib, birgina o„qib yoza olmaydigan, faqat eshagi bilan ho„kizi-yu belkuragini bilgan yerli dehqon qolgunga qadar bu ish davom etadi» 1 . Darhaqiqat, Lenin boshliq Kompartiya MQ va Sho„ro hukumati Turkiston oikasida umuman boimagan sun‟iy sinfiy kurash to„g„risidagi g„oyani dastlabki kunlardanoq amalga oshirib, ming-minglab gunohsiz tub yerli aholini qatag„on qildi. Haqiqiy millatparvar va umuminsoniy baynalminalchi boigan Risqulov va uning maslakdoshlarining «milliy og„machilikda» aybsiz ayblanishi ham ana shu sun‟iylik mahsuli boidi. Amalda Markaziy Qo„mita va Sho„ro hukumati musulmon millatlari orasidagi «sinfiy dushmanlar»ga qarshi kurash bahonasida millatning eng ilg„or ziyolilarini vaqti-vaqti bilan tugatish yoiidan bordi. Bu jarayon, xususan, 1923-yildan so„ng kuchli tus oldi. Shu 1923-yil 9-12 iyun kunlari RKP(b) MQ partiyaning XII qurultoyi ko„rsatmalarini hayotga tadbiq etish maqsadi bilan milliy respublika va viloyatlar mas‟ul xodimlarining IV kengaytirilgan «kengashi»ni chaqirdi. Unda Leninning «mahalliy millat og„ma- chiliklari»ga qarshi kurash to„g„risidagi xati asosida «Sulton- G„oliyevning ishi» muhokama qilindi va «sinfiy dushman»ga qarshi kurashning asosiy taktik yoilari ishlab chiqildi. Ana shu kundan boshlab mahalliy xalqlar orasida «sinfiy dushman»lami tugatish kompaniyasi avj oldi. A.Z.Validiy o„z Vatani Boshqirdistonda sho„ro hukumatining «sinfiy dushmani»ga aylangach, Turkistondagi kuchlar bilan birgalikda Sho'roga qarshi kurashish maqsadida o'zining 60 ming kishilik boshqird armiyasi bilan Turkistonga kelgan edi. U dastlab Xivada boidi va undan so„ng Buxoroga o„tdi. A.Z.Validiyni katta izzat va hurmat bilan kutib olishdi. Unga sho„ro hukumatiga qarshi yashirin ish olib borish va tashkiliy faoliyat ko„rsatish Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|