O’zbekiston va Xitoyda o’suvchi jiyda va kendir o’simliklarining kimyoviy tarkibini qiyosiy tahlili ” 5A 140501

Yozilish va ayti-lishi	Belgisi
Aniqlovchi teglama
Nisbiy qovushqoqlik	nis	 q t-eritmani oqish vaqti t -erituvchining
Solishtirma qovushqoqlik		- 1
Keltirilgan qоvushqоqlik
Хarakteristik qоvushqоqlik	[]
Logarifmik keltirilgan qоvushqоqlik

Xarektiristik qovushqoqlik [] ning o’lchov birligi; dl/g, sm³/g, m³/kg, l/g, mg/ml

Ko’proq birinchi uchtasi ishlatiladi va ular bir-bir bilan quyidagicha bog’langan
1^dl/g=100^sm3/g=0,1m³/kg
Suyultirilgan eritmalarda polimerlarning qovushqoqligini tajribada aniklash uchun viskozimetrlar qo’llaniladi . Ular xar xil ko’rinishlarda bo’lish mumkin, lekin ko’proq Ostvald va Ubbelode vizkozimetrlari qo’llaniladi .
Ma’lum bir erituvchida qovushqoqlikni o’lchash uchun shu erituvchi uchun viskozimetr va uni kapillyarini o’lchamlari tanlab olinadi Buning uchun Puazeyl teglamasidan foydalanish kerak .
(2.7)
v - kapillyar soqasining hajmi.
e - kapillyar uzunligi.
₀ - erituvchining qovushqoqligi.
h – soqaning balandligi.
g - erituvchining zichligi.
t - Oqish vaqti.
Misol suv uchun: l=6sm, V=0,5ml, h=1sm.
Xarakteristik qovushqoqlik [] ning qiymatini topish uchun, tajribada topilgan kattaliklarni konsentratsiya bo’yicha nolga intiltirish kerak. Shu maqsadlar uchun ma’lum bo’lgan quyidagi emperik tenglamalarni ishlatish mumkin. Bu tenglamalarni konsentratsiya bilan bog’lovchi tenglamalardir.
Umumiy holda xarakteristik qovushqoqligini konsentratsiya bilan bog’lovchi tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
(2.8)
Bu yerda ikkinchi, uchinchi va hakazo xadlar molekulalararo ta’sirlashuvni xisobga oladi.
k₁ – bir–biriga qo’shni molekulalar orasidagi aloqani hisobga oladi,
k₂ – ikkinchi va uchinchi molekula va hakozo.
Muayyan holatlar uchun polimerlarning qovushqoqligini aniqlash uchun bir nechta mualliflar tomonidan turli tenglamalar taklif qilingan, amalda quyidagi tenglamalar ko’proq ishlatiladi:
(2.9) Xaggins
(2.10) SHults-Blashke
(2.11) Kremer
(2.12) Martina
Bu tenglamalardagi k_x - Xaggins , k_SB-hults –Blashke ,k_k -Krener va k_m- Martin doimiyliklari deb yuritiladi
Bu doimiyliklar makromolikulalar bilan erituvchi molikulalari o’zaro aloqasini xarakterlaydi va eritmaning konsentratsiyasiga bog’liq . [30]
Xaggins va SHults –Blashke tenglamalari eritma kontsentraiyasi uncha katta bo’lmaganda, ([]*c=1,5), yahni _nis=2:1,1 qiymatlari oraligida ishlatiladi. Eritma konsentratsiyasida keng oraligida Martin tenglamasini ishlatish ma’qul. Bu tenglamalardagi doimiyliklarni soniy qiymatlari erituvchining termodinamik xususiyati va polimerlarning strukturasiga bog’liq. Termodinamik «yaxshi» erituvchilarda odatda Xaggins doimiylgi K_x=0,3 –0,5 va O-erituvchida esa K_x-0,5 qiymatlariga ega. Undan tashqari ko’pincha K_x ≈0,5 qiymatiga ega bo’ladi.