O`zbekistonrespublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi maktabgacha ta’lim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

SHovqinli sigmatizmda me’yor hosil qilish usuli
1-usul. Birinchi navbatda, bolaning e’tibori «S» tovushini to`gri va noto’g’ri talaffuzi orasidagi tafovutga qaratiladi. Masalan: «soch-sh‘och», «sim-sh‘im», «suyak-sh‘uyak»,
«sovga-sh'ovga».
Bolaga ko’zni yumib, tovushlar talaffuzini .his qilish
tavsiya etiladi. «Sim» va «shim» rasmini ko`rsatib, ikkala
so`zning talaffuzini ajratish ya’ni farqlashga o`rgatiladi.
2-usul. Tilning to’g’ri holatini egallab nafasni ko`shish,
«s» tovushini hosil qilish uchun uzoq muddat cho`zib talaffuz qilish mashqi davom ettiriladi. Bola o`z qo`l kaftini lablar yaqinida tutib havo oqimi to’g’ri yo`naltirilganligini his etishga o`rgatiladi.
Yuqorida qo`llangan usul natija bermaganida quyidagi usulni qo`llash mumkin:
3-usul. Me’yorga zid «S» tovushi hosil qilish. Tishlararo
sigmatizmida uchraydigan holatni qaytarish mumkin, ya’ni «s»
tovushini talaffuz qilganda bolaga tilni tish orasidan bir oz chiqarib tanaffuz qilish taklif etshtadi. Bu holat vaktinchalik qo`llaniladi. Zidlik natijasida bola uchun tilni nisbatan old va nisbatan orqa tomonga tortish orasidagi farqni anglash oson kechadi. Keyinchatik burin va so`zlarda «S» tovushini mustahkamashda tishlaro artikulyasiyasiga erishish, so`ng «SH‘», «J‘» tovushlari bilan defferensiyalashga erishgach tishlararo sigmatizmini bartaraf etish usuli ko'llanilishi. ya’ni
siqilgan tish orti tovushini talaffuz qilish mashqlariga qiladi. Me’yoriy holatida «S» tovushi hosil qilingandan so’ng, bo’g’in va suzlarni tanlashda «S» tovushi so`z boshida
kelgan burin va so`z tanlash va mashq, qilish kerak. Masalan:
burinlarda «sa», «su», «si» so`zlarda «soya», «sada», «savat».
SHOVQINLI «sh »
«111» tovushining me’yoriy talaffuzi
«SH» tovushini11ga me’yoriy holati.— lablar ochiq chuchchaygan.
— tishlar 1-2 mm atrofida ochiq-“ tilni OG`IZ ichida tasavvur
Qilinganda «piyola» chetiga o`xshaydi,ya’ni Til yon taraflari yuqori
jag` tishlariga taqalib turadi.— tilning OLD tomoni yarim oy
shaklida, tanglay tomon ko`tarilgan oraliq qoldiradi.
— yumshoq, tanglay ko`tarilgan va burunga o`tadigan havo og`zini to`sib qo'ygan.
— ovoz o`n paychalari bo`shashgan va o`pkadan chiqayotgan havoni OG`IZ bo`shlig`iga o`tkazadi.
— o`pkadan chiqayotgan )havo oqimi tilni old cheti va tanglay o`rtasidagi oraliq, to`siqqa duch keladi. SHu holatda shovqinli «1i» tovushining me’yoriy holat xosil bo`ladi
SH» tovushining noto’g`ri talaffuz turlari
1. «SH» tovushini «s» tovushiga almashtirib noto’g`ri talaffuz qilish. Bola «SH» tovushi ishtirokidagi so`zlar quydagicha talaffuz qiladi. Masalan: «SH amol-somol, shakar-sakar, shashlik-sasli».
2. «SH» tovushini «T» tovushiga almashtirib noto’g`ri talaffuz qilish. Bola «sh» tovushi ishtiroqidagi so`zlarni quyidagicha tanaffuz qiladi. Masalan: «SHakoar-takar, shovlato v l a, sh a i i l i -tatl i ».
til ixtiyoriy ravishda yuqori lab tomon ko`tarilib turishiga erishguncha davom ettiriladi. Mustaqil holatda til tepa lab tomon ko`tarilgach tilni ochiq og`iz holatida tish ortiga o`tkaziladi.Tilni shu vaziyatda tutgan holda bolaga puflash tavsiya etiladi. Bu bilan burin shovqin hosil bo`lishi kerak.
tilni tanglay tarafga so`ngandan so`ng tishlarning jipslashuvi vanihoyat lablarni chuchchaytirish natijasida «SH»tovushining me’yoriy talaffuzi hosil bo’ladi.
Lablarni muddatidan avval chuchchaytirishga urinish maksadga muvofik, emas. Bu til holatini qo`zatishga xalakat beradi va noto’g’ri artikulyasiyani keltirib chiqaradi.
«SH» tovushi ustida ish olib borilganda bolaning holatini alodida nazorat qilib to’g’rilash zarur`. Tovushi uchun mashqlar o`pkadan chiqayotgan havo oqimini kuchli chiqarish va nafas bilan borlikligi, bolani tez toliqtiradi. Bolani toliqtimaslik zarur.
Me’yorda d o` s t bo`lgan «SH» tovushini avval burinlarda so`ng so`zlarda mustahkamlanadi.
Me’yordagi «SH» tovushini bo’g’inlarda mustahkamlash
«SH» tovushini uzok vakt chuzib talaffuz qilinadi va unli
tovush talaffuz qilinadi. Boladagi nutq buzilishiga karab
burinlar ochik yoki yopik bo’g’inlarda mustadkamlanadi.
Ochiq bo’g’in
sh -sh -sh -sh -sh -sh -o
sh -sh -sh -sh -sh -sh -u
sh -sh -sh -sh -sh -sh -u
sh -sh -sh -sh -sh -sh -a
sh -sh -sh -t-sh -sh -i
sh -sh -sh -sh -sh -sh -e
yopiq bo’g’in. Bir nafasda unli tovush talaffuz qilinadi
me’yordagi tovush uzoq cho’zib talaffuz qilinadi.
o-sh -sh -sh -sh -sh -sh a-sh -sh -sh -sh -sh -sh
u-sh -sh -sh -sh -sh -sh i-sh -sh -sh -sh -sh -sh
u-sh -sh -sh -sh -sh -sh e-sh -sh -sh -sh -sh -sh
Me’yordagi «SH» tovushini so’zlarda mustahkamlash
«sho» bo’g’inida so’z boshida
shod shoir SHOLROM
shox (daraxt) shovla shoqila
shod (podshod) shofyor shohona
sholi sholcha shokolad
shoda shotug shoshkalok
shoyi shovqin
«CH» tovushining me’yoriy talaffuzi
«CH» tovushining me’yoriy talaffuzi quuyidagicha:
— «CH» tovushi «T*» yumshok, va
«SH‘‘ yumshoq, tovushlar korishigidan )hosil bo`ladi.
— tilning oldi qismi jag`bilan jipslashadi.