O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministirligi
Download 2,11 Mb. Pdf ko'rish
|
|
55 *1çèðãè çàìàí 5çáåê òèëè, Òàøêåíò, qotu, we -áåò. 56 Н.А.Баскаков, Каракалпакский язıк, II. Фонетика и морфология (части речи словообразование), М., 1952, 18-19 бетлер qaraqalpaq tilinin` tariyx ı n u`yreniw ush ı n a`hmiyetlirek bolg`an jazba dereklerdi tan`lap al ı w
ı zg`a iye. Qaraqalpaqlard ı n`, olard ı n` ata babalar ı n
n` ju`rip o`tken tariyx ı y keshiwlerin na`zerde tut ı p ha`m N.A.Baskakovt ı n` ko`rsetpelerine tiykarlana ot ı r
p 57 son ı n` menen birge ha`zirgi bar imkaniyatt ı esapqa al ı p qaraqalpaq tili tariyx ı n
n` bul ocherklerin jaz ı wda m ı na to`mendegi materiallardan paydalan ı ld ı . 1. Orxon-Enisey jaz ı w ı estelikleri. Bul estelikler eram ı zd ı n` VII-VIII a`sirlerinde jaz ı
2. Maxmud Qashg`ariydin` «Diywan lug`at at-tu`rk» kitab ı . Bul kitap XI a`cirde jaz ı lg`an tu`rki tillerdin` so`zligi. 3. Ta`rdjuman tu`rki wa` arabiy (Tu`rki tilinen arab tiline awdar ı w kitab ı ). Bul so`zlik 1245-j ı
ı M ı s ı rda at ı belgisiz avtor ta`repinen jaz ı lg`an.
4. A`bu`w Hayann ı n` «Kitab a`l-Idrak li-lisan a`l-a`trak» («Tu`rki tillerin u`yreniw kitab ı » sh ı g`armas
ı 1312-j
ı l ı M ı s ı rda jaz
ı lg`an).
5. Bulg`at a`l-mushtaq fi lug`at a`t Tu`rk wal Q ı fchaq (Tu`rk ha`m q ı pshaq tillerin u`yreniwshiler ush ı n qollanba). Avtor ı arab al ı m
Jamala`d-Din A`t-Tu`rki. Bul XV a`cirdin` birinshi yar ı m
nda jaz ı lg`an. 6. A`t-tuhfat-uz-zakiyya fil-lug`at a`t-tu`rkiyya (Tu`rk tilleri boy ı nsha minsiz (taza) s ı yl ı q) XV a`sirdin` ekinshi yar ı m
nda belgisiz avtor ta`repinen jaz ı lg`an filologiyal ı q sh
ı g`arma.
7. XVIII-XIX a`sirlerde, XX a`sirdin` baslar ı ndag` ı qaraqalpaq tilinin` jazba estelikleri. Bul dokumentler o`zlerinin` xarakteri boy ı nsha yuridikal ı q dokumentlerden ibarat bol ı p, olarg`a XVIII a`sirdin` birinshi yar ı m ı nda jaz
ı lg`an «Qaraqalpaqlard ı n` antlar ı » ha`m XIX a`cirdin` ayag` ı
ı nda jaz
ı lg`an qaraqalpaqlard ı n` ko`p sanl ı xatlar
ı kiredi. 8. XVIII-XIX a`sirlerdegi qaraqalpaq shay ı rlar ı n ı n` do`retpeleri. Bul da`wirdegi qaraqalpaq shay ı rlar
ı nan o`zlerinin` til o`zgeshelikleri ha`m qaraqalpaq a`debiy tilin qa`liplestiriwge qosqan u`lesleri boy ı nsha ko`zge tu`sip turatug` ı n shay
ı rlar Jiyen j ı raw,
Ku`nxoja, A`jiniyaz ha`m Berdaqt ı n` bir qatar sh ı g`armalar ı al
ı n ı p, olard ı n` tili tutas bir s ı baylas
materiallar s ı pat ı nda qarald ı .
ı
boy ı nsha qanshelli material bere al ı w ha`m tildin` tariyx ı n ı n` belgili bir da`wirinin` xarakterli belgilerin ko`rsete al ı wdag`
ı a`hmiyetlerine qarap olard ı to`mendegidey bo`limlerge bo`lip qarast ı r ı w maqul ko`rildi: 1. Orxon-enisey jaz ı w esteliklerinin` qaraqalpaq tiline qatnas ı . 2. Maxmud Qashg`ariydin` «Diywan lug`at a`t tu`rk» sh ı g`armas
ı ha`m qaraqalpaq tili. 3. XIII-XV a`sirlerdegi q ı pshaq-og`uz tilinin` estelikleri ha`m qaraqalpaq tili. 4. XVIII-XIX-XX a`sirlerdegi jazba esteliklerdin` tili. 5. XVIII-XIX a`sirlerdegi qaraqalpaq shay ı rlar
ı n ı n` tili. Qaraqalpaq tili tariyx ı n
n` izertleniwinin` ha`zirgi jag`day ı n esapqa al ı p, bul jum ı sta
tiykarg` ı printsip ha`m metod joqar ı dag`
ı jazba dereklerdin` til materiallar ı n
n` qaraqalpaq tiline fone`tika, morfologiya ha`m leksika tarawlar ı ndag`
ı qatnasloar ı n bayqap ko`riw bold ı . Bul
qatnaslard ı barlast ı r ı w ush ı n ko`rsetilgen jazba dereklerdin` til materiallar ı ndag`
ı qaraqalpaq tiline belgili da`rejede uqsas, jaq ı n ha`m geypara o`zgesheliklerge iye bolg`an faktler al ı nd ı .
1. Kirisiw Tu`rki tillerinin` bizge jetip kelgen en` a`yyemgi jaz ı w estelikleri bol ı p esaplang`an a`yyemgi tu`rk jaz ı w ı n ı n` yamasa Orxon-enisey estelikleri materiallar ı qaraqalpaq tilinin` tariyx ı n sonday-aq, qaraqalpaq xalq ı n ı n` o`zinin` tariyx ı n u`yreniwde de bahal ı dereklerden esaplanad ı . A`yyemgi tu`rk jaz ı w esteliklerin ilimiy a`debiyatlarda birde runal ı q, birde Orxon- enisey jaz ı w ı estelikleri dep ha`r tu`rli atap keldi. On ı n` sebebi jaz ı w ı bar da`slepki taslard ı
57 Н.А.Баскаков. роль уйгуро-карлукского язıка Каракалпакского государства в развитий литературнıх тюркских язıков средневоковья, «Советская тюркология», Баку, 1970, №4 15-16 бетлер tapqan adamlar, on ı n` qanday jaz ı w ekenin, qays ı xal
ı qqa tiyisliligin bilmey, tek xatt ı n` tu`rine qarap runag`a usag`an (runa-a`yyemgi german jaz ı w ı ) jaz
ı w dep atap jibergen. Al Orxon-enisey jaz ı
ı dep sol esteliklerdin` tab ı lg`an or
ı nlar
ı na baylan ı sl
atap kelgen. 58
A`yyemgi tu`rk jaz ı w estelikleri haqq ı ndag`
ı mag`l
ı wmatlar Rossiyada Petr birinshi zamanlar ı nan aq baslap payda bold ı . XVII a`sirdin` ayag` ı nda, XVIII a`sirdin` baslar ı nda
Sibir`di izertlewshi ilimpazlar ta`repinen bayqalg`an Enisey da`r`yas ı alaplar ı nda taslarg`a oy ı p
ı lg`an belgisiz bir jaz ı wlar jo`nindegi xabarlar ilimiy a`debiyatta ko`rine baslad ı . Runal
ı q jaz ı w ı bar «Orxon tas ı » tuwral ı en` birinshi 1696 - 1697-j ı llar
ı Tobol` jerinin` turaql ı jaz
ı wsh
ı s ı , Sibir`din` atlas ı n du`zgen adam Semen Remezov degen kisi xabarlayd ı . Sonday-aq jumbaq jaz ı
ı taslard ı en` birinshi ashqanlard ı n` biri 1713-1722 j ı llar
ı Sibir`de jasag`an, tutq ı ng`a
tu`sken shved ofitseri Iogann Stralenberg (Tabbert) bold ı . Mine sol adam bul jaz ı wd ı «Runal ı q jaz ı w» dep atad ı , on
ı n` bergen bul atamas ı ju`da` dur ı s bolmasa da, ol son`g` ı da`wirlerdegi ilimiy a`debiyattan bekkem or ı n ald ı ha`m ilimiy terminologiyag`a aynald ı .
Bul estelikler XVII a`sirden baslap ma`lim bol ı w
na qaramastan ko`p waq ı tlar dawam ı nda hesh kim on ı oq
ı y almad
ı , olard
ı en` birinshi bol ı p 1893-j
ı l ı Daniya al ı m ı professor Vil`gel`m Tomsen oq ı d ı . Onnan sa`l keyinirek rus al ı m
akademik V.V.Radlov oq ı d ı ha`m
birinshi bol ı p Qultegin esteligi ha`m basqa da bir qatar esteliklerdin` awdarmas ı n berdi. Us ı
ı n` o`z ald ı na bo`lek bir taraw ı
bol ı p o`sip sh ı qt
. Runal
ı q jaz
ı w ı bar VI-VIII a`sirlerde jaz ı p qald ı r ı lg`an ko`p sanl ı taslar son`g` ı gezleri Mong`oliyadan, Qazaqstannan, Altaydan, Yakutiyadan, Xakasiyadan, Tuvadan ha`m basqa da ko`p jerlerden tab ı l
p, olard ı n` tilin u`yreniw boy ı nsha watanlas ha`m shet el al ı mlar
ı ta`repinen ko`p ilimiy jum ı slar jaz ı ld ı . Olard ı u`yreniw boy ı nsha V.V.Radlov, P.M.Melioranskiy, S.E.Malov, I.A.Batmanov, V.M.Nasilov, Yu.Nemet, V.Kotvich, G.Ramstedt, V.Bang, X.N.Orkun, A.Gaben, A.M.Sherbak, G.Aydarov, E.Faz ı lov ha`m basqalar u`lken jum ı slar jazd ı .
Tu`rki tillerinin` tariyx ı n u`yreniw boy ı nsha a`hmiyetli ko`p materiallar S.E.Malov ta`repinen j ı ynal ı p bas
ı l ı p sh ı g` ı p, onda ko`pshilik jazba esteliklerdin` til o`zgeshelikleri haqq ı
ı n shash
ı l ı n`q ı bol ı p ju`rgen bul a`yyemgi tu`rk jaz ı w ı esteliklerin ja`mlep bas ı p sh
ı g`arg`an S.E.Malovt ı n` u`lken u`sh kitaptan ibarat kapitall ı q miynetlerinin` jar ı q ko`riwi bul esteliklerge u`lken q ı z
g` ı wsh ı l ı qt ı payda etti ha`m ko`p ilimiy jum ı slarg`a jollama berdi. 60
A`yyemgi tu`rk yamasa Orxon-enisey estelikleri ko`rsetilgen da`wirlerdegi tu`rk qag`anlar ı n ı n` ha`m ay ı r
m bat ı rlar ı n ı n` islegen islerin jaz ı p ornat ı lg`an estelikler. Olar a`yyemgi tu`rk qag`anl ı g` ı n ı n` bat ı s bo`limine yag`n ı y orta aziyal ı q bo`limine kiretug` ı n tu`rki qa`wimlerinin` tariyx ı n ha`m olard ı n` tillerinin` tariyx ı n u`yreniwde de tiykarg` ı materiallard ı n`
biri bolad ı ha`m olar us ı tu`rki xal ı qlard
ı n` ul
ı wma mu`lki bol ı p esaplanad ı . Demek bul esteliklerdin` materiallar ı qaraqalpaq tilinin` tariyx ı n u`yreniw ush ı n da material bol ı p x
ı zmet
isleydi. A`yyemgi tu`rk jaz ı w
n ı n` estelikleri og`ada ko`p sanl ı . Olard
ı izlep tab ı w, tilin izertlep ilimiy aylan ı sqa qos ı w us
ı ku`nge deyin dawam etip at ı r. Qaraqalpaq tili tariyx ı n ı n` ocherklerin jaz
ı wda a`yyemgi tu`rk jaz ı w
esteliklerinin` ishinen to`mendegilerdin` tilinin` qaraqalpaq tiline qatnas
ı n bayqap ko`riw na`zerde tut ı ld
. 1. Ton`yuquq esteligi, ol ha`zirgi Mongoliyan ı n` paytaxt ı Ulan-Bator qalas ı nan 66
kilometr qubla-sh ı g` ı sta, Tol da`r`yas ı n
n` on` jag`al ı g` ı menen Nalayxa aw ı l
n ı n` aral ı g` ı nda ornat
ı lg`an, ha`zirde ol sol jerde tur ı pt
. Ol estelik jerge jart ı lay ko`milgen eki tas bag`anadan ibarat. Bag`analar Ton`yuquqt ı jerlegen or ı ng`a qoy ı lg`an bol ı p, biri qublaraq, onnan birneshe metr arqada ekinshisi ornat ı lg`an. Mine us ı eki tas bag`anag`a a`yyemgi tu`rklerdin` qol bas ı
ı n ı n` biri Ton`yuquq tuwral ı runa jaz ı w ı menen oy ı p jaz ı lg`an. Ton`yuquq esteligi o`zinin`
1964, 5-бет 60 Г .Айдаров. Язıк Орхонского Билге-кагана. Алма-Ата, 1966, 4 - бет mazmun ı boy ı nsha, o`zi qatnasqan tariyx ı y waq
ı yalard
ı n` fon
ı nda gu`rrin` etilgen Ton`yuquqt ı n`
o`mir bayan ı , shamalawlar boy ı nsha ol 712-716 j ı llarda jaz ı lg`an.
2. Kultegin esteligi. Mongoliya Xal ı q respublikas ı ndag`
ı Orxon da`r`yas ı n
n` salas ı
Ko`kshin-Orxon da`r`yas ı n ı n` jag`al ı q alab
ı ndag`
ı Kosho-Tsaydam taw eteginde jaylasqan. Bul estelikte ush ı kesik piramidag`a usag`an u`lken tasbag`anadan ibarat. Onda ko`rsetiliwinshe estelik 732-j ı l ı 1-avgustta ornat ı lg`an. Tas plitan ı n` tiykarg` ı betinde 40 qatar jaz ı w bar, al on ı n`
dawam ı bolg`an 13 qatar jaz ı w on` qaptal tegislikte jaylasqan. Jaz ı wd
n` bul ko`rsetilgen bo`legin al ı mlar Kultegin esteligindegi «U`lken jaz ı w» («bol`shaya nadpis`» Ktb) dep atag`an, shep qaptal tegisligindegi jaz ı wd ı «Kishi jaz ı w» («malaya nadpis`» KTm) dep atag`an. Kultegin, tariyx ı y dereklerdin` ko`rsetiwinshe ag`as ı Bil`ge qag`an ma`mleketindegi en` ku`shli, en` abroyl ı , o`zinin` ta`siyri jag` ı nan qag`annan to`men bolmag`an adam. Ol 685-j ı l
tuw
ı l ı p, 47 jas ı na kirgende 731-j ı l ı 27-fevral`da o`lgen. Qoy ı lg`an estelikte on ı n` o`mirindegi islegen erlikleri tuwral ı jaz ı lg`an.
3. Bil`ge qag`an esteligi joqar ı da ko`rsetilgen Kultegin esteligi menen birge Kosho- Tsaydam taw alab ı nda Kultegin esteliginen bir kilometrdey qash ı ql ı qta ornalasqan. Bil`ge- qag`an joqar ı da ayt
ı lg`an Kulteginnin` ag`as ı , ol 683-j ı l ı tuw ı l ı p, 735-j ı l
o`lgen. Mogilyan yamasa Bil`ge-qag`an 698-j ı l
shad (Tu`rk ha`m uyg` ı r qag`anl ı qlar
ı ndag`
ı joqar
ı a`skeriy- adminstrativlik ataqlard ı n` biri) bolg`an, al 716-j ı l ı qag`an bolg`an. Bul tuwral ı esteliktin` o`zinde de ayt ı lg`an. Bil`ge qag`an esteligi o`zinin` s ı rtq
ı tu`ri ha`m bezeliwi jag` ı nan Kultegin esteligine ju`da` uqsas, mazmun ı jag` ı nan da jaq ı n, ha`tte ay ı r ı m jag`daylarda birin ekinshisi ta`kirarlap ot ı rad
ı . Ko`rsetilgen esteliklerdin` ekewide Mongoliya xal ı q respublikas ı ndag`
ı en`
da`slep tab ı lg`an jaylar ı nda saqlanbaqta. 4. Enisey estelikleri ko`p sanl ı mayda jaz ı wlardan ibarat bol ı p, olarda tariyx ı y waq
ı yalar
jo`ninde bir tutas mag`l ı wmat berilmeydi, olar tek q ı sqa, bir neshe qatardan turatug` ı n u`zindiler tu`rinde saqlang`an. Bul estelikler Tuba ASSR-n
ı n`
Xakas avtonom
oblast ı n ı n`
territoriyalar ı nan, Enisey da`r`yas ı n ı n` basseyninde jaylasqan Krasnoyar kray ı n ı n` Minusinsk rayon ı
ı nlardan tab ı lg`an or ı nlar
ı nda, al biraz ı Minusinsk, Q ı z ı l ha`m Leningrad muzeylerinde saqlanbaqta. 5. Tu`s jor ı w kitab ı . Bul kitap Sh ı g`
s Tu`rkistannan Yar-xoto degen jerden tab ı lg`an, runa jaz ı w ı menen emes, al uyg` ı r jaz
ı w ı menen jaz ı lg`an. Kitapt ı n` bas beti jog`alg`an. Onda diniy tu`sinikler boy ı nsha adam tu`sinde neni ko`rgenine qarap on ı n` o`mirinde ne bolatug` ı n
n boljaw tuwral ı ayt
ı lad
ı . Bul estelik uyg` ı r ha`ribi menen jaz ı lg`an
ı na qaramastan, o`zinin` tili boy ı
ı w ı n ı n` yamasa Orxon-enisey jaz ı w ı n ı n` esteliklerine jaq ı n ekenligi al ı mlar
ta`repinen an ı qlang`an. 2. Orxon-enisey jaz ı w
estelikleri tilinin` qaraqalpaq tiline fonetikal ı q taraw ı ndag`
ı
qatnas ı tuwral
ı .
Orxon-enisey jaz ı w esteliklerinde daw ı sl ı seslerdin` sostav ı segizden turad ı . Olar
m ı nalar: a,e,(e), ı ,i,o,o`,u,u`. «A» fonemas ı orxon-enisey jaz ı w ı esteliklerinde de qaraqalpaq tilindegidey q ı sqa daw ı sl ı , ju`da` turaql ı fonema. 61 Ma`selen adaq-ayaq: Tu`rk budun adaq qamasht ı «Tu`rk xalq ı
(ko`p ju`risten) ayag` ı n tald
ı rd ı » (Mog., 30); apam «babam» (KTb., 13); ay «ay» (Gkn, 103). «E» fonemas ı esteliklerde qaraqalpaq tilindegi «e» fonemas ı na sa`ykes keledi: eki «eki» (Mog., 25); elim «elim» (EnPT, 100); bilge-bilge, «bilgish» (TQ, 62); elig «elli»; elig y ı l isig, ku`chig bermis «elli j ı l isin, ku`shin berdi» (KTb., 8), esidip «esitip» (TQ., 35). «I» fonemas ı da qaraqalpaq tilindegidey so`zlerde barl ı q pozitsiyalarda qollan ı lad
ı . Ma`selen: ul ı s «ul
ı s, el» (KTb., 52); q ı rq
z «q ı rg` ı z» (Mog., 26); u`ch elig yash ı mda ad
ı r ı ld ı m ben «men ot ı z u`sh jas ı mda ay
ı r ı ld ı m». (EnPT, 43); 61 И .А.Батманов, З.Б.Арагачи, Г.Ф.Бабушкин. Современная и древняя Енисейка, Фрунзе, 1962, 51-бет. «I» fonemas ı ko`rsetilgen I daw ı sl ı s ı n ı n` til ald ı variant ı s
ı pat
ı nda qollan ı lad
ı . M
ı sal
ı : uq ı q bir «bir» (Mog., 29); bilin`ler «bilin`ler» (Gkn, 101); Bilge Tonuqluq ben o`zu`m Tabg`ash ilin`a` qulunum «Men bilge Ton`uquq Tabg`ash (Q ı tay) eline «ta`rbiyaland ı m». (TQ., 1). «O» fonemas ı esteliklerde o`zinin` qollan ı l ı w ı jag` ı nan qaraqalpaq tilindegige uqsas. Ma`selen, ol sab ı g` al ı p «ol so`zdi al ı p (t
ı n`lap)» (KTm., 7); ben`u` tash toq ı t
m «ma`n`gi (estelik) tas ornatt ı m» (Mog., 15); Elim og`urunta su` bolu`p «elimnin` (ko`p) ur ı s bol
ı p»
(EnPT., 26); kin yana edgu` bolu`r «keyin ja`ne jaqs ı (iygi) bolar» (Gkn, 89). Qaraqalpaq tilindegi s ı yaql ı ko`rsetilgen daw ı sl
n ı n` til ald ı jubay
ı s
ı pat
ı nda «O`» fonemas ı
ı lad
ı . M
ı sal
ı : Sini tabg`achug` o`lu`rtechi tirma`n «seni tabg`asht ı o`ltirmekshi diymen» (TQ., 10); o`zime buncha «o`zime sonsha» (Mog., Xa 15); anta ichra`ki budun ko`p man`a ko`ru`r «ondag` ı ishki xal ı qt ı n` barl ı g` ı mag`an bag` ı nad
ı » (KTm., 2); ten`rideki ku`nde yerdeki elime bo`kmedim «ko`kdegi ku`nge, jerdegi elime toymad ı m» (EnPT., 22). «U» fonemas ı orxon-enisey esteliklerinde jalp ı qaraqalpaq tilindegidey, biraq qaraqalpaq tilinde bul fonema «O» tipindegi «u» g`a jaq ı n fonema ekeni ma`lim. 62 Uyg`
ı r Elteber yu`zcha` erin (ilgeru` tezip bardi) «Uyg` ı r Elteber ju`zshe adam ı menen sh ı g` ı sqa qaray qasht
ı » (Mog. 37); Ol sabun esidip, tu`n yeme udusqum kelmez erti, ol ursuqum kelmez erti «Ol so`zin esitip tu`nde hesh uyq ı m kelmes edi (ku`ndiz) ot ı rg`
ı m kelmes edi» (TQ., 22); Ediz budun anta o`lti «Ediz xalq ı sonda q ı r ı ld ı » (KTb., 46); Turunaya qush tu`shnekine qonmush «T ı rna qus o`z joldaslar ı n ı n` jan ı na bar ı p qond
ı » (Gkn., 94). «U`» fonemas ı qaraqalpaq tilindegidey «u» fonemas ı n ı n` til ald ı jubay ı bol
ı p, qollan ı w
ı rasad
ı . M
ı sal
ı : U`ch og`uz su`si, basa kelti «U`sh og`uz a`skeri bas ı p keldi» (Mog., 32); bir tu`men ag` ı , alt
ı n ku`mu`sh kergeksiz kelu`rti» bir tu`men (on m ı
ı yl ı q, alt ı n esaps ı z gu`mis a`keldi» (KTb., 52); elim uchu`n «elim ush ı n» (EnPT., 43); Su`si altu bu`n` ermis, bie eki bun` ertimiz «a`skeri alt ı m ı n` eken, biz eki m ı n` adam edik» (TQ., 16); Solay etip orxon-enisey jaz ı w ı estelikleri tilinde to`rt grafikal ı q belgi arqal ı joqar
ı dag`
ı segiz
fonema berilgen. 63
Orxon-enisey jaz ı w ı esteliklerinin` tilinde daw ı sl
lard ı n` soz ı l ı n`q ı l ı g` ı grafikal ı q tu`rde ko`rsetilmeydi. Sog`an qarap, bul qub ı l ı st ı n` a`yyemgi tu`rk tillerinde bolmag`anl ı g` ı ko`rinedi. Bul jag`day, negizinen, qaraqalpaq tilinin` fonetikal ı q sistemas ı ush
ı n da ta`n. 64
ı sl ı l ı ar taraw ı nda a`yyemgi tu`rk estelikleri menen ha`zirgi qaraqalpaq tilinin` daw ı sl ı lar sostav ı n sal
ı st ı r ı p qarag`an ı m ı zda geypara ay ı rmash ı l ı qlar bol ı p, olar qaraqalpaq tilinde son`g` ı da`irlerde payda bolg`an bir qatar fonemalardan ibarat. Al, tariyx ı y turg` ı dan al
ı p qarag`an ı m
zda bul ko`rsetilgen jazba esteliklerde qaraqalpaq tilinin` daw ı sl ı lar
sistemas ı n ı n` negizin ko`riwge bolad ı .
ı w ı esteliklerinde daw ı ss ı z seslerdin` sostav ı variantlar ı menen qos ı p
ı ko`z qaras ı nan al
ı p qarag`an ı m
zda ma`nili 18 fonemadan ibarat bol
ı p, ol qaraqalpaq tilinin`daw ı ss
zlar sistemas ı n ı n` tariyx ı y jag`daylar ı na bir qansha jaq ı n
ı q qa`liplesken 14 fonemadan ibarat bolg`an ı ma`lim. 65 Eger sol 14 foneman ı n` variantlar ı n ko`zde tutsaq qaraqalpaq tilinin` ertedegikonsonatizm sostav ı n ı n` orxon-enisey estelikleri menen derlik birdey ekeninko`riwge bolad ı . Orxon-enisey esteliklerinin` konsonatizm sostav ı n ı n` ha`zirgi qaraqalpaq tilinen o`zgesheliklerinin` biri bir qatar daw ı ss ı zlard
ı n` juwan ha`m jin`ishkeligine qaray jubaylas bol ı p
ı l ı st ı n` grafikal ı q jaqtan sa`wleleniwinde.
тюркских язıков Средней Азии и Южной Сибири», Фрунзе, 1966, 55-бет 63 Г .Айдаров. Îðõîí-åíèñåé æàç ı 7 íóñ3àëàð ı í ı 4 ôîíåòèêàñ ı íàí ìà2ë ı 7ìàò,-«¹àçà3 òèëèíè4 òàðèéõ ı òó7ðàë
ı
çåðòòå7ëåð», Àëìàò ı , qoyt, wo-áåò 64 Н .А.Баскаков. Каракалпакский язıк, II., М., 1952, 49-бет Download 2,11 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|