O’zdavtemiryo’lnazorat ơzbekiston respublikasi temir yơllarida poezdlar harakati va manyovr ishlari bơyicha

10-bob. POEZD DISPETCHERINING ISHI 
273. TFQ ning 233-bandiga muvofiq, uchastkada poezdlarning harakatiga faqat 
bir xodim – xizmat ko’rsatayotgan uchastkasida poezdlar harakati grafigining 
bajarilishiga javobgar poezd dispetcheri rahbarlik qilishi shart. 
Poezd dispetcherining buyruqlari, faoliyati uchastkada poezdlar harakati bilan 
bevosita bog’liq xodimlar tomonidan bajarilishi shart. 
Poezd dispetcheridan tashqari, uchastkada poezdlar harakati to’g’risida tezkor 
ko’rsatmalar berish taqiqlanadi. 

---

Poezd dispetcheri quyidagilarga amal qilishi shart: 
a) harakatning belgilangan hajmini ta'minlash, poezdlar harakatini jadallashtirish, 
ularni stansiyalarda ishlanish vaqtini qisqartirish uchun texnika vositalaridan maksimal 
ravishda foydalanishi, vagon parkidan, lokomotivlardan va o’tkazish qobiliyatidan imkoni 
boricha samarali foydalanishi; 
b) stansiyalar faoliyatini nazorat qilishi, harakat grafigi va poezdlarni tuzish rejalariga 
muvofiq poezdlarni tuzish va jo’natish bo’yicha topshiriqlar bajarilishi choralarini ko’rishi; 
v) stansiya navbatchilariga, zarurat tug’ilganda poezdlar lokomotivlari mashinistlariga 
ham poezdlar harakati to’g’risida ko’rsatmalarni o’z vaqtida berishi; 
g) poezdlarni peregonlarda harakatlanishini, stansiyalar tomonidan poezdlar o’z 
vaqtida qabul qilinishi, jo’natilishi va o’tkazilishi, ayniqsa, SSB va aloqa qurilmalarining 
normal ishi buzilganda, yo’lovchi, pochta-bagaj, yuk-yo’lovchi, odamlar tashiydigan, og’irligi 
va uzunligi orttirilgan, uzun tarkibli, og’ir yukli, 1 klassli xavfli yuklar (VM) va nogabarit 
yukli poezdlar boshqa poezdlar bilan kesishganda va o’zib o’tganda kuzatib borishi; 
d) harakat grafigini bajarilishi, xavfsizlikni ta'minlash, lokomotiv brigadalarining 
belgilangan to’xtovsiz ishlash davri buzilmasligi uchun choralar ko’rishi. 
Stansiya navbatchilari navbatchiligi bekor qilingan dispetcherlik markazlashtirish 
bilan jihozlangan hamda kam faoliyatli uchastkalarda, bir mashinist bilan xizmat 
ko’rsatiladigan poezdlar harakati tartibi va bunday uchastkalarning ro’yxati DATK 
boshqaruvi raisi tomonidan belgilanadi. 
Dispetcherlik markazlashtirish bilan jihozlanmagan, poezdlar o’ta jadal va jadal 
harakatlanadigan uchastkalarda poezdning bir mashinist bilan boshqarilishiga stansiya 
bo’yicha navbatchilar mavjud bo’lgan hollarda yo’l qo’yiladi. 
274. Navbatchilikka kirishgan poezd dispetcheri poezdlar holati bilan tanishishi, 
barcha stansiya navbatchilarining navbatchilikka kirishganligini tekshirishi, soatlarni sozlash 
uchun ularga aniq vaqtni aytishi, stansiyalardagi holat, uchastkada amal qilayotgan 
ogohlantirishlar bilan tanishishi, sharoitdan kelib chiqib stansiyalarga kelgusidagi ishlar, 
jumladan, harakat xavfsizligini ta'minlash bo’yicha ko’rsatmalar berishi lozim. 
Markazlashtirilgan 
dispetcherlik 
bilan 
jihozlangan 
yo’llarda navbatchilikka 
kirishayotgan poezd dispetcheri texnik qurilmalarning sozligini tekshirishi va stansiya 
boshliqlari yoki poezdlarni qabul qilish va jo’natish yuklatilgan boshqa xodimlar orqali 
stansiya uchastkalaridagi holat bilan tanishishi shart. 
275. Ijro etilgan harakat grafigini avtomatik yozib boradigan qurilmalar 
(poezdograflar) bilan jihozlanmagan uchastkalarda poezd dispetcheri uchastkada joylashgan 
stansiyalardan har bir poezdning kelgan, jo’nagan yoki o’tgan vaqti to’g’risida ma'lumot 
olishi shart. Bunday ma'lumotlarni olganda stansiyalar tomonidan poezdlarni, ayniqsa,
1 klassli xavfli (VM) yukli va nogabarit yukli, og’ir yukli va uzun tarkibli, uzunligi va 
og’irligi orttirilgan poezdlarni belgilangan tartibda nomerlanishi va indekslanishiga alohida 
e'tibor berishi kerak. 
Jadal harakatli, shuningdek, ijro etilgan harakat grafigini avtomatik yozib boradigan 
qurilmalar (poezdograflar) bilan jihozlangan uchastkalarda ma'lumotlarni uzatish tartibi ushbu 
Yo’riqnomaning umumiy qoidalari 11-bandiga muvofiq DATK boshqaruvi raisi tomonidan 
belgilanadi. 
276. Poezd dispetcheri ijro etilgan harakat grafigini yuritib, unda poezdlar harakati, 
shuningdek, uchastkadagi normal faoliyatning buzilishining barcha holatlari va ularning 
sabablarini qayd etib boradi. 
Ijro etilgan harakat grafigida quyidagilar qayd etiladi: 
a) poezdlar va poezd lokomotivlarining nomerlari, mashinistlarning familiyalari, 
poezdlarning og’irligi va shartli uzunligi, o’tkazishning alohida sharoitlarini talab qiluvchi 

---

poezdlar. Tegishli harf va indekslar qo’shilgan poezd nomerlari ijro etilgan harakat grafigida 
ushbu harf va indekslar bilan qayd etiladi; 
b) uchastka stansiyalari bo’ylab poezdlarning jo’nash, kelish va o’tish vaqtlari; 
v) lokomotivlardan foydalanish xaqidagi ma'lumotlar; 
g) sutkaning belgilangan davrlarida stansiyalarning poezd va yuk ishi xaqidagi 
ma'lumotlar; 
d) oraliq stansiyalarda qabul qilish-jo’natish yo’llarining alohida vagonlar yoki 
tarkiblar bilan band etilishi; 
e) uchastka va peregon stansiyalarining asosiy va qabul qilish-jo’natish yo’llari 
kontakt tarmog’ida kuchlanishning o’chirilishi; 
j) tezlikni pasaytirishni talab etadigan amaldagi ogohlantirishlar; 
z) poezdlarning noto’g’ri yo’l bo’ylab harakati; 
i) harakatni ta'minlovchi peregonlar, yo’llar va boshqa qurilmalarning yopilishi. 
Poezdlar jadal harakatlanadigan ayrim uchastkalarda poezdlar harakati va yuk ishiga 
taaluqli, poezd dispetcheri uchun zarur ma'lumotlarni yozish maqsadida avtomatlashtirilgan 
ish joyi asboblari va apparaturasidan foydalanish, shuningdek, dispetcherga yordam ko’rsatish 
uchun operatorlar yoki DATK YaDM boshlig’i ko’rsatmasi bo’yicha tashishlarni tashkil 
qilish boshqarmasi boshqa xodimlari tayinlash mumkin. 
277. Uchastkadagi poezdlar harakatiga taaluqli barcha farmoyishlarni poezd 
dispetcheri stansiya navbatchilariga va poezdlar harakati bilan bog’liq boshqa xodimlarga, 
zarur holatlarda dispetcherlik farmoyishlari jurnalida qayd etiladigan (yoziladigan) buyruqlar 
shaklida uzatadi. 
Poezd 
dispetcherining 
dispetcherlik 
aloqa 
vositalari 
orqali 
so’zlashuvlari 
so’zlashuvlarni qayd etish magnitofon lentasida yozilishi lozim. 
278. Quyidagi buyruqlar dispetcherlik farmoyishlari jurnalida qayd etilishi shart: 
a) 
peregonlarning 
yoki 
alohida 
yo’llarning 
(jumladan, 
elektropoezdlar 
harakatlanadiganlarni kuchlanish o’chirilishi sababli) ochilishi va yopilishi to’g’risida; 
b) ikki yo’llikdan bir yo’llik harakatga o’tish va ikki yo’llik harakatni tiklash 
to’g’risidagi; 
v) poezdlar harakatida signalizatsiya va aloqa vositalarining bir turidan ikkinchisiga 
o’tkazilishi; 
g) poezdlarni ikki tomonlama avtoblokirovka bilan jihozlanmagan noto’g’ri yo’ldan 
jo’natilishi; 
d) poezdlarni vaqtni taqsimlash usuli bilan jo’natilishi to’g’risida (ushbu 
Yo’riqnomaning 14-bobida ko’zda tutilgan holatlarda va tartibda); 
e) 1 klassli xavfli (VM) yukli va nogabarit yukli poezdlarning jo’natilishi to’g’risida; 
j) yo’lovchi, pochta-bagaj, yo’lovchi-yuk va odamlar tashiydigan poezdlarni 
stansiyaning texnikaviy-boshqaruv aktida bu maqsadlar uchun ko’zda tutilmagan yo’llarga 
qabul qilinishi va shunday yo’llardan jo’natilishi to’g’risida; 
z) grafikda ko’zda tutilmagan poezdlarni tayinlash, ularning harakatlanish tartibi va 
bekor qilinishi to’g’risida. Uchastka bo’ylab yakka lokomotivlar, maxsus o’zi yuradigan 
harakat tarkibi va xo’jalik poezdlarini o’tkazish to’g’risidagi buyruqlar qayd etilmasligi 
mumkin; 
i) avtomatik lokomotiv signalizatsiyasining nosozligida poezdlarning harakati 
to’g’risida; 
k) kechikayotgan yo’lovchi poezdlarning o’tish tartibi to’g’risida; 
l) bir mashinist xizmat ko’rsatadigan yo’lovchi poezdlarning jo’natilishi to’g’risida; 
m) ushbu Yo’riqnomaning 31, 38-bandlarida ko’zda tutilgan holatlarda. 
Uchastkada poezdlar harakati bilan bog’liq boshqa buyruqlar dispetcherlar ixtiyoriga 
havola etiladi. 

---

Dispetcherlik 
farmoyishlari 
jurnalida, 
shuningdek, 
poezd 
lokomotivlari 
mashinistlariga yo’llangan barcha qayd etiluvchi buyruqlar hamda ushbu uchastka poezd 
dispetcheriga qo’shni uchastkalar poezd dispetcherlari tomonidan yo’llangan barcha 
buyruqlar yozilishi lozim. 
Dispetcherlik buyruqlarini yozish vaqtini qisqartirish maqsadida DATK tashishlarni 
tashkil qilish boshqarmasi boshlig’i ruxsati bilan eng ko’p beriladigan buyruqlar matnlari 
tushirilgan maxsus shtamplar qo’llanishi mumkin. Dispetcherlik buyruqlari shaxsiy 
kompyuterlardan foydalanib, ushbu Yo’riqnomada ko’zda tutilgan shakllar bo’yicha buyruq 
matnlarini yozish bilan qayd etilishi mumkin. 
Dispetcherlik farmoyishlari jurnalida poezd dispetcherlari tomonidan navbatchilik 
qabul qilinganligi va topshirilganligi ham qayd etiladi. 
279. Qayd etiluvchi dispetcherlik buyruqlarini stansiya navbatchilari yoki operatorlar 
dispetcherlik farmoyishlari jurnaliga yozib qo’yadilar. 
Dispetcherlik buyrug’ini yozgandan so’ng stansiya navbatchisi yoki operator uning 
mazmunini dispetcherga so’zma-so’z takrorlaydi va o’zining familiyasini aytadi. Buyruq 
to’g’ri qabul qilinganligiga ishonch hosil qilgan dispetcher uni "Bajaring" so’zlari bilan 
tasdiqlaydi. 
Buyruqni tekshirish vaqti va uni qabul qilgan shaxsning familiyasi poezd dispetcheri 
va stansiya jurnallarida qayd etiladi. 
Poezd dispetcheri buyrug’ini operator qabul qilib, yozib olganda, tanishishi va o’qib, 
imzo chekishi uchun uni darhol stansiya navbatchisiga taqdim etadi. 
Mashinistga yo’llangan buyruq shaxsan poezd dispetcheri tomonidan stansiya 
navbatchisi orqali uzatiladi. 
Dispetcher yoki stansiya navbatchisi uzatilgan buyruqni to’g’ri tushunganligiga 
ishonch hosil qilishi lozim. Mashinistning familiyasi va buyruqni uzatish vaqti mos ravishda 
poezd dispetcheri yoki stansiya jurnalida qayd etiladi. 
280. Dispetcherlik buyrug’i bir nechta stansiyaga yo’llanganda, tekshirish maqsadida 
buyruq matni poezd dispetcherining ko’rsatmasiga binoan biron stansiya navbatchisi 
tomonidan uzatiladi, boshqa stansiyalarning navbatchilari esa bu vaqtda buyruqning to’g’ri 
yozib olinganligini tekshiradilar. 
281. Bir yo’llik peregon yoki ikki va ko’p yo’llik peregonlarda bir yoki bir nechta 
asosiy yo’llar poezd dispetcheri tomonidan quyidagilarga asoslanib yopiladi: 
a) rejada ko’zda tutilgan yo’l-ta'mir yoki qurilish ishlari, shuningdek, kontakt 
tarmog’ida ta'mir ishlari bajarilganda, DATK YaDM boshlig’ining farmoyishi bilan; 
b) yo’lda to’xtab qolgan poezd mashinistidan olingan talab yoki yo’lning, inshoot va 
qurilmalarning harakat xavfsizligiga tahdid soluvchi kutilmagan nosozligi paydo bo’lganda 
yo’l, signalizatsiya va aloqa, elektr ta'minoti distansiyasi xodimlarining va boshqalarning 
talabiga ko’ra. 
Poezd dispetcheri dispetcherlik farmoyishlari jurnaliga qabul qilingan talabni kelib 
tushgan vaqti va kimdan kelib tushganini qayd etib yozishi shart. 
Barcha yozma talablar, xabarnomalar, telegrammalar va telefonogrammalar 
dispetcherlik farmoyishlari jurnali bilan birga saqlanishi lozim. 
282. Peregon (yo’lni) yopilishi to’g’risidagi buyruqni poezd dispetcheri peregonni 
chegaralovchi stansiyalarga va peregonda mavjud yo’l postlariga quyidagi (namunaviy) 
shakllardan biri bo’yicha uzatadi: