P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

Dogmatikalıq oqıtıw – jámáát tiykarında qabıl etiw xızmetiniń dáslepki túri bolıp, orta ásirlerde keń tarqalǵan. Orta ásirlerde Batıs Evropada dogmatikalıq oqıtıwda latın tili, Orta Aziyada bolsa arab tili jetekshi orında bolǵan. Musılman pedagogikalıq koncepciyasi sezilerli intellektuallıq qásiyetke iye bolǵan. Óz bilimlerinen jedel paydalana alǵan adam ǵana kámillikke erise aladı dep esaplanǵan. “Haqıyqıy ideyalar” (Abu Ali ibn Sino. «Donishnoma» «Bilimler kitabı»), haqıyqıy bilimlerdi ózlestiriwge eki nárse kesent beredi: sózlerdiń anıq hám pikirlerdiń túsinikli emesligi. Bul kemshiliklerdi saplastırıwda logika ayrıqsha orın iyeleydi. Musılman mámleketlerinde balanı oqıtıw hám tárbiyalawda onıń Qurandı arab tilinde yadlap alıwı bilim iyelewdiń tiykarǵı shárti esaplanǵan. Bunnan tısqarı XV-VII ásirlerde bir qatar mámleketlerde parsı tili de úyretilgen. Tiykarǵı tálimdi balalar mekteplerde – baslawısh mektepte alǵan (muqaddes kitaptı oqıw hám talqılaw sabaqları, oqıw, jazıw hám esaplawǵa úyrengen).
Dogmatikalıq oqıtıwda oqıwshılardıń tiykarǵı iskerligi tıńlaw, oqıw, yadlaw, este saqlaw hám tekstti sózbe-sóz tákirarlawdan ibarat bolǵan.
Joqarı tálim medreselerde berilgen. Mawerennaxrdaǵı eń iri oqıw orınlarına Samarqand, Buxara, Úrgenish hám Ǵijdiwandaǵı medreselerdi atap ótiwge boladı. Bul aǵartıwshılıq oraylarınıń rawajlanıwı XV-VII ásirlerge tuwrı kelgen. Medreselerde oqıw parsı tillerinde alıp barılǵan. Talabalar májbúriy túrde arab tilin de úyrengen. Oqıw jobasında grammatika, Quran, Hádis, ritorika, logika, metafizika, geologiya, ádebiyat, huqıqtanıw sıyaqlı pánler kirgizilgen. Oqıtıw tiykarınan awızeki túrde alıp barılǵan. Biraq talabalar paydalanǵan oqıw ádebiyatları áste aqırın kópqırlı bolıp quramalasıp baradı. Mektepte oqıw er balalar ushın mólsherlengen. Biraq hár bir bay shańaraq qız balaların oqıtıw ushın úyine oqıtıwshı jallaǵan.
Domatikalıq oqıtıw ornına áste-aqırın oqıw procesinde kórgizbelilikti en jaydırıw nátiyjesinde túsindirmeli, túsindirmeli-kórgizbeli sıyaqlı oqıtıw formaları paydalanıla basladı.
Házirgi waqıtta respublika territoriyasında jumıs islep turǵan zamanagóy oqıw orınlarında oqıwdıń eń áhmiyetli úsh túrinen paydalanılmaqta:
túsindirmeli- kórgizbeli tálim (ol dástúriy yamasa informaciya beriwshi
tálim dep te ataladı); mashqalalı oqıtıw; programmalastırılǵan tálim, yamasa komp`yuterli oqıtıw.
Búgingi kúnde de orta ásirde keń qollanılǵan tálim túrleri – domatikalıq hám sxolastikalıq oqıtıw elementleri de saqlanıp kelmekte.