Peja: L. Umumiy ma’lumotlar

F-qoziqning ko‘ndalang qirqimi yuzasi;
b) yaxlit temir-beton qoziqlar:
, (3.2)
Bunda R₂₈- betonning qarshiligi;
R_o‘- temir o‘zakning oquvchanlik chegarasi;
F_o‘,F_b- o‘zak va betonning ko‘ndalang qirqim yuzalari;

3.13-rasm. Osma qoziqni hisobiga oid chizma
v) g‘ovakli temir-betan qoziqlar:
, (3.3)
bunda R_o - burama shakldagi o‘zakning oquvchanlik chegarasi;
F_b - burama o‘zakning keltirilgan qirqim yuzasi.
g) temir qoziqlar:
, (3.4)
bunla; R_q - temir quvurning oquvchanlik chegarasi:
F_q-quvirning ko‘ndalang qirqim yuzasi.
Yuqoridagi ifodalardagi m koeffitsiyentning miqdori poydevordagi ustun qoziqlar soni va rostverkning turiga bog‘liq ravishda ll.l-jadvaldan olinadi.
3.1- jadval
m koeffitsiyentning qiymatlari

Rostverk turi	Ustun qoziqlar soni
	1-5	6-10	11-20	>20
Baland Past	0.48 0.51	0.51 0.54	0.54 0.60	0.60 0.60

Osma qoziqlarning yuk ko‘ta rishi hisobiy, yuklab sinash va dinamik usullar yordamida aniqlanadi.
Qoziqlar yuk ko‘tarishining hisobiy usuli ular ostidagi gruntning qarshiligi va qoziq sirti bilan gruntda hosil bo‘luvchi isbqalanish kuchlarini nazarda tutgan holda aniqlashga asoslanadi (3.13- rasm).
Ma’lumki qoziq ostidagi gruntning qarshiligi uning mustahkamlik ko‘rsatkichi R_m ni qoziqning koiidalang qirqim ynzasi F_q ga ko‘paytmasiga teng, ya’ni R_m.F_q.
Qoziq sirti bo‘ylab ishqalanish kuchi esa shu sirt yuzasini u.l_i, (u-qoziqning perimetri; l_i-i qatlamdagi qoziq uzunligi) qoziq bilan grunt orasidagi ishqalanish kuchining f_i solishtirma qiyniatiga ko‘paytmasiga teng, ya’ni u, l_i, f_i.
3.2-jadval
Osma qoziq ostidagi gruntlarning mezoniy qarshiligi

Qoziq chuqurligi, m	O‘rtacha zichlikdagi qumlar
	toshli	yirik	-	O‘rtacha yirik	mayda	Chang-simon	-
3 4 5 7 10 15 20 25 30 35	va quyidagi B holatdagi loylar uchun
	0.0	0.1	0.2	0.3	0.4	0.5	0.6
	700 820 830 950 1050 1170 1260 1340 1420 1500	400 510 550 620 680 750 820 880 940 1000	300 380 400 430 490 560 620 680 740 800	200 250 280 320 350 400 450 500 550 600	100 160 190 210 240 280 310 340 370 400	100 120 130 140 150 160 170 180 190 200	60 70 75 80 90 100 110 120 130 140

Eslatma . l.Zich holatdagi qumlarda R_m ning miqdori 30% ga oshiriladi.

2.Qoya gruntlar uchun ularning siqilishga qarshiligi ko‘rsatkichidan 1,4 marta ortiq olinadi.
3.Ochiq uchli eni 80 sm gacha bo‘lgan qoziqlarda R_m ning miqdori 0,7 ga ko‘paytiriladi.
3.3-jadval
Osma qoziq atrofidagi gruntlarning mezoniy qarshiligi

O‘rtasigacha chuqurlik	Yirik va o‘rtacha yirik	Mavda zarralar	Qumlar, changli zarralar	-	-
	Quyidagi I holatdagi loylar uchun
	0.2	0.3	0.4	0.5	0.6	0.7
1 2 3 4 5 7 10 15 20 25 30 35	3.5 4.2 4.8 5.3 5.6 6.0 6.5 7.2 7.9 8.6 9.3 10.0	2.3 3.0 3.5 3.8 4.0 4.3 4.6 5.1 5.6 6.1 6.6 7.0	1.5 2.0 2.5 2.7 2.9 3.2 3.4 3.8 4.1 4.4 4.7 5.0	1.2 1.7 2.0 2.2 2.4 2.5 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6	0.5 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2	0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 1.0 1.3 - - -

Es1atma 1. Agar qoziq suv yordamida o‘rnatiladigan bo‘lsa, f_m.0,9 ga

ko‘paytiriladi.
2. Ochiq uchli diametri 80 sm. gacha bolgan yahlit qoziqlarda
f_m 0,7 ga ko‘paytiriladi.
Yuqoridagi mulohazalar asosida osma qoziqlarning yuk ko‘tarish qobiliyatini hisobiy usulini quyidagicha ifodalash mumkin:
, (3.5)
bunda: km - oldingi ifodalardagi qiymatga ega;
n - grunt qatlamlarining soni.
3.5 ifodada R_m va f larning mezoniy qiymatidan foydalaniladi. Ushbu qiymatlar 3.2 va 3.3- jadvallarda keltirilgan.
Agar qoziq titratish usuli yordamida qoqilsa, 3.2 va 3.3-jadvallardagi miqdorlarni (f_m uchun kamuflet turidan tashqari) qum va yirik zarrali gruntlarda-1,1; loyli qumlarda - 0,9-1,0; qumli loylarda - 0,7-0,9, loylarda esa - 0,6-0,7 ga ko‘paytirish tavsiya etiladi.
Kamuflet qoziqlarda 3.2-jadvaldagi qiymatlar (D- kamuflet diametri;
d-qoziq diametri) nisbatga bog‘lab qumli gruntlar uchun 1-6, loyli gruntlar uchun esa 1-2,5 gacha oshirilishi mumkin.
Yuklab sinash usuli yordamida osma qoziqlarning yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlash odatda, dala sharoitida qoziq ustiga bosqichma bosqich ortib boruvchi yuk ostida bajariladi. Bunda quyidagi ketma-ketlikka rioya qilinadi:
1. 10-12 nuqta asosida.s=f(p) (s- qoziqning cho‘kishi) bog‘lanishni ifodalovchi
chizma chizish maqsadida har bir bosqichdagi yukning miqdori belgilanadi. Amaliy tajribalarda bosqich yukining miqdori 1,5-5,0 t. ga to‘g‘ri keladi.

3.14-rasm. Yuklab sinash usuliga oid chizma
2.Har bir bosqichda qo‘yilgan yuk qoziq ustida teng muddatda ushlab turiladi. Ushbu muddatning davomiyligi qumlar uchim 1 soat, loylar uchun esa
3 soat belgilangan.
3. Bosqichlar davomida qoziqning cho‘kishi kuzatiladi.
4.Yuklash jarayoni qoziqning birdaniga yuqori miqdorli cho‘kishi yuzaga kelguncha davom ettiriladi. Yuqori miqdorli cho‘kish qiyinati 30-40 mm bo‘lishi mumkin.
5. Taj riba natijasi s-f(p) bog‘lanishni ifodalovchi chizma shaklida tasvirlanadi (3.14-rasm);
6.Qoziqqa nisbatan yuqori yukning miqdori p_v egri chiziqning boshlang‘ich va yakunlovchi qismlariga o‘tkazilgan urinmalarning kesishuv nuqtasi tarzida chizmadan aniqlanadi.
Dinamik usul yordamida osma qoziqning yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlash gurzi sarflaydigan energiya bilan qoziqning bir zarb natijasida chuqurlashuvi orasidagi boglanishini ifodalashga asoslangan.
Qoziq qoqishda sarflanadigan energiya gurzining og‘irligi Q bilan uning balandlikka ko‘tarilish miqdori H ning ko‘paytmasiga teng. Ushbu energiya gruntning qarshiligi (p_v) ni yengishga hamda qoziqning qaytuvchi Qh va qaytmas (gurzi urilganda qoziq ustki qismining asta-sekin ezilishi evaziga yuz beruvchi) aQH deformatsiyalarga sarflanadi.
Energiyaning saqlanish qonuniga asoslanib quyidagi shartni yozamiz:
(3.6)
bunda: e - gurzining bir zarbidan qoziqning cho‘kishi;
h - gurzi qoziqqa urilgach, aks ta’sirdan sakrash balandligi;
a -gurzining qaytmas deformatsiyasiga sarflanadigan ishini ifodalovchi koeffitsiyent.
3.6 tenglamani Geresvanov N. M. quyidagi yechimini topgan:


, (3.7)
bunda: m - gruntning jinsliligi, qoziqlar soni va ularni ishlash sharoitiga bog‘liq koeffitsiyent;