Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

Бутар, бутадур – жароҳатни битирди (тузат-
ди), қуриб битирди, амалга оширди, ишонди. Би-
ринчи маъносига Алишер Навоийдан байт:
زوک هدیلﺎیخ گنیکیربیک یﺎموی عون ین هچک 
. اراز بورکتی هنهگن ﺎت رﺎتوب هنکیا هکﺎکنم 
Маъноси: Кечани нав юммай кирикинг хаёлида 
куз,
Мангаки игна бутор то нигаҳина еткуруб 
зора.
Бутор феъли фоил (ҳаракат бажарувчиси) ва 
масдар маъноларига ҳам тўғри келади. Чунончи, 
Алишер Навоий “Садди Искандарий” достонида 
қурмоқ маъносига ушбу байтни келтиради: 
تﺤﺠ یدلیپﺎت ﺎکرﺎتوب شیا وب هک
تﺤلصم راروک ﺎناﺩ یدمیا عون ین
Маъноси: Ки: “бу иш бутарга топилди жиҳат,
Не навъ имди доно кўрар маслаҳат? ” ( 240-б.)
Бутган, бутарган, бутадурган феълини ун-
ган, кўкарган маъносига тўғри келишини ёзиб, 
“Лайли ва Мажнун”
2
достонидан қуйидаги мисол-
ни келтиради: 
تنﺤم رﺎبغ بیغﺎی ﺎگیتسوا
تنﺤمرﺎخ هغیغﺎیا نﺎگتوب
Устига ёғиб ғубор меҳнат, Бутган аёғиға хор 
меҳнат
Шу маънода яна шеър: 
نیسیﺎگیﺩرﺎشقوا ﺎگنﺎگتوب 
گرب راروا لﺎت لیزیق نﺎی ره 
Бутганга ўхшар дигайсин ҳар ён қизил тол 
1 
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами
9-10-11-томлар. – Тошкент: Фан, 1992. X т. – Б. 181.
2 
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами.
9-10-11-томлар. – Тошкент: Фан, 1992. IX т. – Б. 262.
урар барг.
Амалга оширмоқ маъносига мос Бобурийлар 
тарихидан Бади уз-Замон васфида шундай мисол 
келтирилади: Рамазондек мутабаррук ва азиз 
ойға кечалик фурсат қолиб, отасидин ийманмай 
қўрқмай, Тенгридан қўрқмай, ҳануз иши чоғир ич-
мак эди. Муқаррардурким, мундоқ бутғон киши 
андоқ шикаст топғай
3
.
Бу сўз бўлишсизлик маъносида ҳам келади. 
Бутмаган ва бутмайдурган – бутмаган (яхши 
бўлмаган), бутмаган (тугатмаган), бутмаган (ун-
маган): 
نﺎگمتوبروﺩ یس هرﺎی گنیقشع غیت
Тиғи ишқинг 
ярасидур бутмаган.
نﺎگﺎمتیب بیتیا ﺎگمیک ره ینیﺩرﺩ
Дардини ҳар 
кимга айтиб битмаган.
یهﺎیگ ﺩوخﺎی لگ ادنآ نیﺩ یتوا میهآرودیسارﺤص رﺠه 
نﺎگﺎمتوب
Ҳажр соҳросидур оҳим ўтидин онда гул ёхуд 
гиёҳи бутмаган.