Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

davlat yerlariga mulkchilikning alohida turi
1
sifatida 
1425-yilda inglizcha domination, ya’ni biror narsaga 
ega boʻlish, egalik qilish
2
atamasi sifatida ingliz tiliga 
kirib keldi, zamonaviy ingliz tilida esa – hukmronlik 
ma’nosida qo‘llaniladi. Lotin tilidagi capitula – boblar 
termini qadimgi Rimda capitulyar odatda Buyuk Karl 
(miloddan avvalgi 929 yil)gacha boʻlgan frankon qi-
rollarining umumiy farmonlari Kapitulariyalar deb 
nomlangan, chunki ular boblarga boʻlingan - capitula
3
va inglizcha “capital-kapital” (pul miqdori) terminlari 
1430 yilda kapitulariyalar asosida paydo boʻlgan
4
. Lo-
tincha heredium – xususiy yer mulklari, mulk boʻyicha 
meros
5
 termini 1540-yilda meros maʼnosini egallab, 
inglizcha heredity atamasiga aylantirilgan. Milodiy 
784 yilda uning yangi ma’nosi – irsiyat yoki xarakter 
paydo boʻldi
6
. 
Qadimgi Yunonistonda Rim moliyaviy boshqaru-
vida cheksiz qat’iylik bilan soliqlarni undirish usullari 
mavjud edi. Ushbu soliqlardan biri “publicani” (Lotin-
cha publicanus so‘zidan olingan)
7
deb nomlangan va 
u asosan dehqonlardan olinadigan soliq turi bo‘lgan. 
Keyinchalik, Angliyada 1200 yilda lotincha publicanus 
terminidan soliqchilar so‘zi paydo boʻldi. 1728 yilda 
soliq yig‘uvchining ma’nosi boshqa ma’noga oʻzgardi 
va 60-yildan hozirgi qovoqxona yoki piva sotadigan 
do‘kon xo‘jayni sifatida qo‘llanila boshlandi
8
.
Sanoat davri terminologiyasi. Bu davrga xos 
leksik birliklarning aksariyati oddiy leksik birliklardir. 
VIII-XIII asrlarda feodal iqtisodiyotining boshlanishi 
bilan sanoat davri terminologiyasi shakllanadi. IX as-
rda Angliyada manor termini paydo bo‘ldi va u katta 
1 
Дворецкий, И. X. Латинско - русский словарь: ок. 50000 
слов / - 3 -е изд., испр. - М.: Рус.яз., 1986. – C. 265. 
2 
Barnhart Robert K. Dictionary of Etymology: The origins of 
American English. Words, 1995. – C. 218.
3 
Бланки. А. История политической экономики в Европе. Т. 
1. – Спб., 1869. – C. 25-27.
4 
Barnhart Robert K. Dictionary of Etymology: The origins of 
American English. Words, 1995. – P. 246.
5 
Дворецкий, И. X. Латинско - русский словарь: ок. 50000 
слов / - 3 -е изд., испр. – М.: Рус. яз., 1986. – C. 361. 
6 
Barnhart Robert K. Dictionary of Etymology: The origins of 
American English. Words, 1995. –p. 350.
7 
Дворецкий, И. X. Латинско - русский словарь: ок. 50000 
слов / - 3 -е изд., испр. – М.: Рус.яз., 1986. – C.634.
8 
Barnhart Robert K. Dictionary of Etymology: The origins of 
American English. Words, 1995. –P.615
yerga egalik qilish ma’nosini bildirar edi, lekin shu bi-
lan birga, XI asrda qaytarib olish huquqiga ega boʻl-
gan jamoa a’zolarining kichik (10 gektargacha) shax-
siy mulki ham paydo boʻldi. 1066 yilda Normand gert-
sogi Uilyam Angliyani bosib olgandan soʻng, ishlab 
chiqarish munosabatlarida feodal tushunchasi kirib 
keldi: yer qirolning nominal mulki, baronlar, lordlar, 
monastirlar va dehqonlar esa faqat shartli egalari edi. 
Yerga egalik qilish shakli o‘zgargandan so‘ng ular bi-
lan bog‘liq barcha terminologiya oʻzgargan, koʻplab 
leksik birliklar fransuz tilidan olingan. Fransuz tilining 
“mamlakat boshqaruvini oʻz qoʻllariga olgan “g‘oliblar” 
tili boʻlganligi koʻplab oʻzlashtirilgan fransuz soʻzlarin-
ing paydo bo‘lishiga olib keldi va bu soʻzlar alohida, 
yakka birlik sifatida emas, balki semantik yoki struk-
turaning katta, integral tizimlariga kiritilgan. Masalan, 
business, credit, stock, natural price, fixed and float-
ing capital, total and net profits so‘zlari sanoat davri 
terminologiyasi tarkibida shakllangan so‘zlardir.
XVIII asrda sanoatdan keyingi davr. Sanoat toʻn-
tarishi davri terminologiyasi. “Iqtisodiy fikrning yuksal-
ishi” uchun keng imkoniyat ochdi
9
. Kambag‘allardan 
olinadigan daromad soliqlari Buyuk Britaniyada 1601 
yildan, Irlandiyada 1838 yildan paydo bo‘lgan. 1834 
yildagi islohotdan soʻng soliq yig‘ish uchun qulay An-
gliya ittifoqlar (unions)ga boʻlingan, bu leksik birlik lo-
tin tilidagi unionem birligidan olingan bo‘lib, 1410 yilda 
paydo boʻlgan
10
. Hozirgi vaqtda unionem atamasi an 
organization of employees working in the same indus-
try or doing similar jobs, that represents its members 
in discussions with management
11
(bir sohada ishlay-
digan yoki shunga oʻxshash ishlarni bajaradigan xod-
imlarning tashkiloti bilan muzokaralarda oʻz a’zolarini 
ifodalovchi tashkilot) ma’nosini anglatadi va koʻpincha 
trade union terminologik birikmasida qoʻllaniladi.
Muayyan adabiy tilning leksikasi oʻz tarkibida 
maxsus tushunchalarni ifodalovchi terminologik 
so‘zlarni u yoki bu darajada qamrab olishi lingvisti-
kada e’tirof etilgan voqelik hisoblanadi. Oʻzbek ter-
minologiyasi tizimi ham bundan mustasno emas. 
Adabiy soʻzlardan farqli ravishda doim maxsus tush-
unchalarni anglatish, ifodalash uchun xizmat qilishga 
yoʻnaltirilgan terminlar oʻzbek adabiy tilining shakl-
lanish va taraqqiy etish bosqichlari zamirida tarkib 
topdi va takomillashdi. 
9 
Сурин А. И. История экономики и экономических учений / 
А. И. Сурин. - М.: Финансы и Статистика, 1998. – C. 28.
10 
Robert K. Barnhart. Dictionary of Etymology: The origins of 
American English. Words, 1995. – C. 846.
11 
Oxford Dictionary of Business English for learners of 
English, Oxford University Press, 1994. - p.441.

---

66
Тилшунослик • Языкознание • Linguistics
Istiqlol davri o`zbek tili
Sho`rolar 
davri o`zbek
tili
Eski o`zbek 
adabiy tili
Eski turkiy 
til
Qadimgi 
turkiy til
TERMINOL
GIYA
2-rasm.